İran Sandık Başında: 5 Soruda İran Seçimleri

İranlılar, yeni parlamentoyu ve ülkenin dini liderini belirleyen Uzmanlar Meclisi'ni belirlemek için sandık başında.

Bu, Tahran'ın Batı ile nükleer anlaşmaya varmasının ardından İran'da gerçekleştirilen ilk seçim.

Seçimler, kamuoyunun ana eğilimini ve ülkenin ne yöne doğru gittiğini ölçmek için bir sınav niteliğinde olacak.

BBC Türkçe, seçimlerle ilgili merak edilenleri 5 soruda derledi:

Parlamentoda 290 milletvekili bulunuyor. Bu sandalyeler için 586'sı kadın, yaklaşık 6000 aday yarışıyor.

Seçimlerde siyasi partiler yok, milletvekilleri bloklara bölünmüş durumda. Bir bölümü daha 'ılımlı' bir siyasi çizgiye sahip, bazılarıysa 'şahin' politikaları savunuyor.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin geçen Temmuz ayında Batı ile nükleer anlaşmaya varmasının ardından iki kamp arasındaki mücadele derinleşti. 'Sert' politika yanlıları, Ruhani'nin dış politika cephesindeki başarısını takiben ülke içinde de siyasi reformlara girişme girişimlerine direnç gösteriyor.

Milletvekillerinin tüm bakanlar kurulu atamaları ve yeni kanunları onaylamaları gerekiyor.

Uzmanlar Meclisi, İran'ın en yüksek dini yönetim organı ve ülkedeki en yüksek yetkili olan dini lideri de bu yapı seçiyor.

Uzmanlar Meclisi üyelerinin görev süresi sekiz yıl. Bu yüzden seçilenler, İran siyaseti üzerinde, parlamentodan çok daha uzun süreli bir etkide bulunuyor.

Ülkenin mevcut dini lideri Ayetullah Ali Hamaney 76 yaşında ve sağlık durumunun çok iyi olmadığı belirtiliyor. Bu yüzden yeni Uzmanlar Meclisi, Hamaney'in halefini seçmek zorunda kalabilir. Bu ihtimal, bu seçimlere ekstra enerji katmış durumda. 88 sandalye için 161 aday yarışıyor. Kadınlar bu meclis için aday olamıyor. Parlamentoda olduğu gibi Uzmanlar Meclisi'nde de 'şahin' muhafazakârlarla daha 'ılımlılar' arasında rekabet yaşanıyor.

Birçok 'ılımlı' diskalifiye edilmiş durumda. İslami cumhuriyetin kurucusu Ayetullah Humeyni'nin torunu Hasan Humeyni de onlar arasında yer alıyor. Cumhurbaşkanı Ruhani ve 1989-1997 arasında cumhurbaşkanlığı görevini yürüten 80 yaşındaki Ekber Haşimi Rafsancani yeniden seçilmek için adaylar. Bu iki ismin, daha 'ılımlı' meclis üyelerinden bir blok oluşturarak, ultra muhafazakârların Uzmanlar Meclisi'ndeki etkisini azaltmaya çalışması bekleniyor.

Ekonomi

İran ciddi bir ekonomik gerileme yaşıyor. Yaptırımların kaldırılmasına dair tüm iyi haberlere rağmen ülkenin gerçekten tehlikeyi atlatabilmesi için ekonominin büyük bir bakıma uğraması gerekecek. Parlamento için bu, sokaktaki insanın değişim beklentilerine yanıt vermek için cumhurbaşkanı ve hükümetle birlikte çalışmak anlamına geliyor.

Değişim beklentileri çok büyük. Geniş kapsamlı yapısal reformlar ise hem acılara hem de kazanımlara neden olur gibi görünüyor.

Siyaset

İran siyaseti son on yıl içerisinde çok daha parçalı bir hale geldi.

Muhafazakârlar ve reformcular arasındaki geleneksel ayrım şimdilerde, muhafazakârların 'şahinler' ve daha pragmatik fraksiyonlara ayrılması ile birçok reformcunun pragmatik merkeze yakınlaşmasına evirildi.

Gözlemciler bu durumun, seçmenlerin kime oy vereceğini ve seçilecek milletvekillerinin seçildikten sonra parlamentoda, kilit konularda hangi tavrı takınacaklarını tahmin etmeyi zorlaştırdığını söylüyor.

Merkeze karşı yerel

Parlamento, ağırlıklı olarak yurt içi sorunlarla ilgileniyor ve son derece siyasallaşmış büyük şehirler dışında yaşayan halk kesimleri, yerel konular üzerinden oy verme eğilimine sahip.

Bu yüzden yerel problemlerle mücadele sözü veren, tanınmış ve seçmenler tarafından beğenilen milletvekilleri, siyasi yelpazenin neresinde yer aldıktan bağımsız olarak büyük destek kazanabilir.

Seçim kampanyası önemli oranda sade bir geçti ve kamuoyu önünde çok fazla tartışma yaşanmadı.

Yaklaşık 55 milyon kişi oy verme hakkına sahip. İranlıların çoğunluğu, kusurları da olsa seçimleri, sistemi etkilemek için tek şans olarak görüyor.

Seçmenlerin çoğu, Ruhani'nin 2013'teki zaferi sonrası söz verdiği reformları hayata geçirmeye devam etmesini görmek istiyor.

İran'ın en yüksek seçim kurulu işlevine sahip Koruyucular Konseyi'nin, çoğu reformcu ve 'ılımlı' kamplardan yaklaşık 6000 olası parlamento adayını seçimlerden men etmesi, umutların tükenmesine neden olmuştu.

Sonradan yaklaşık 1500 adaya, temyiz kararıyla hakları iade edilmişti.

Birçok seçmen, özellikle gençler, hâlâ çok kısıtlı bir seçimle karşı karşıya olduklarından şikâyet ediyor ve sosyal medyada, oy verip vermemek üzerine büyük bir tartışma sürüyor.

İki seçim için de kampanyanın bitiş süresi 25 Şubat.

Sandıklar 26 Şubat Cuma saat 08.00'de açılacak ve saat 18.00'de kapanacak ancak genelde bu süre birkaç saat daha uzatılıyor.

Uzmanlar Meclisi'nin sonuçları birkaç gün içinde açıklanacak. Parlamento seçimleri ise Uzmanlar Meclisi sonuçlarının açıklanmasından kısa süre sonra kamuoyuna duyurulacak. Ancak milletvekillerinin belirlenmesi, ikinci tura kalacak gibi görünüyor.

Adayların oyların en az yüzde 25'ini alması gerekiyor ki binlerce adayın yarışmasından dolayı bu zorlaşıyor. İkinci tur seçimler ise Nisan ayında yapılacak.

BBC Türkçe