Bu yıl 5 Şubat'ta gerçekleşecek Çin Yeni Yılı, Singapur, Endonezya, Tayland, Filipinler dahil dünyanın %20'sinden fazla insan tarafından kutlanıyor ve o gün Çin'in en önemli bayramı kabul ediliyor. İşte Çin Yeni Yılı hakkında muhtemelen bilmediğiniz 20 ilginç gerçek.
Çin'de 12 hayvanlı takvim hala kullanılıyor. Ve her yıl, bu takvime göre bir isim alıyor. Aynı tarihlerde hem Çin Yeni Yılı hem de Bahar Bayramı kutlanılıyor. Takvime göre, 2019 Domuz Yılı.
'Bahar Festivali' yazılı fener süslemeleri.
Çin'de, yeni yılın ''chunjie (春节)'' veya ''Bahar Festivali'' olarak da adlandırıldığını duyabilirsiniz. Ülkede hala kış soğuğunu aratmayan bir hava olsa da bu tatil, soğuk günlerin bitimini işaret ediyor. İnsanlar baharı ve baharın getirdiklerini karşılıyor: Ekim ve hasat, yeni ve temiz başlangıçlar.
Modern Çin takvimlerinde Gregoryen takvimi kullanılıyor fakat içerisinde ay yılı tatili de yer alıyor.
Ay takvimine göre, Bahar Festivali 1 Ocak'ta başlıyor ve ayın 15'ine (yani dolunaya) kadar devam ediyor. Şükran günü veya Noel gibi batıya ait tatillerden farklı olarak, güneş (Gregoryen) takvimiyle hesaplamaya çalıştığınızda tarih, anlaşılması güç oluyor. Çin Yeni Yılı 21 Ocak - 20 Şubat tarihlerini kapsıyor. 2019 yılındaysa bu tarih 5 Ocak'a denk geliyor.
Kış gündönümünün kutlandığı gibi, tüm geleneksel tatiller ve günler kutlanıyor. Bazı insanlar hala doğum günlerini ve yaşlarını ay takvimine göre hesaplıyor!
En güzel yiyecekler tanrılara sunuluyor.
Bahar Festivali, iyi bir ekim ve hasat dönemi olması için aslen tanrılara yalvarma merasimiydi. Tarımsal bir halk için hasat her şey demekti. Ek olarak insanlar, tanrı olarak gördükleri atalarına da dualar ediyorlardı. (Mulan'da olduğu gibi.)
Efsane aslında olduğundan daha da ilginç. Bir deyişe göre, Nian (年) adında bir canavar varmış ve her yıl başı arifesinde gelirmiş. Halkın çoğu evlerinde saklanırmış fakat içlerinden bir çocuk, maytap kullanarak canavarı defedecek kadar cesurmuş. Halk sonraki gün hayatta kalmalarını kutlamak için daha fazla maytap yakmış. Bu gelenek de, Bahar Festivali'ni oluşturan temel yapı taşlarından birisi haline gelmiş.
Hem maytaplar hem de havai fişekler gece sonuna kadar patlıyor.
Nian hakkındaki efsaneyi baz alırsak, maytapların canavarı ve kötü şansı kovması gerekiyor. Bu sebeple insanlar Yeni Çin Yılı'nda ayakta oluyorlar ve gece yarısı maytapları yakıyorlar. Sabah ise maytaplar yeni yılı ve iyi şansı selamlamak için tekrar kullanılıyor. Aynı gece, aileler sahte kağıt paraları ve bastırılmış altın çubukları, yitip gitmiş yakınlarının şerefine yakıyor. Korelilerin 'Chuseok' tatiline veya Meksikalıların 'Dead of the Dead' (Ölüler Günü) geleneklerine benziyor. Onlar da sunulan ikramların, sonraki yaşamlarında atalarına talih ve iyi şans getireceğine inanıyor.
Güvenlik önlemleri ve hava kirliliği endişesi gerekçesiyle, Çin'deki birçok ilde havai fişekler yasaklandı. 500'den fazla şehirde kısıtlamalar getirildi. Fakat insanlar çoğunlukla yasakları umursamıyor ve yapmaya devam ediyor. Beijing'de havai fişek, 13 yıldır yasaktı fakat kızgın halk yüzünden 2006 yılında yasak kaldırıldı. Bu zamanlarda Çin'deyseniz, en az 3 gece patlamaları duyabilir ve görebilirsiniz, ayrıca haftalar boyu da sürebilir.
Tatil zamanı Çin halkı, alışverişe ve yemeğe Amerikalıların Şükran Günü'ne harcadıklarından iki kat daha fazla para harcıyor.
Yeni Yıl Festivali, teknik olarak 15 gün sürüyor, fakat kutlamalara yeni yıl arifesinde başlanıyor. Tatil sezonu (ay yılıyla) Aralık ayında, Laba Festivali'yle (腊八节 - là bā jié) başlıyor diyebiliriz. Bu da yaklaşık 40 günlük kutlama demek! Geleneksel olarak, ailenizle vakit geçirmeniz lazım ve ancak 5. günden itibaren dışarı çıkabilirsiniz. Bu bir ulusal tatil ve dükkanların büyük bir çoğunluğu kapalı oluyor. Bu yüzden 1 ay önceden insanlar, nian huo (年货) veya yeni yıl ürünleri alıyorlar. Çinli halk yiyecek, atıştırmalık, hediye, yeni kıyafetler ve benzeri ürünleri stok yapıyor.
Sıradan günlerde bile, metrolar insan kaynıyor ve insanlar kapılara doğru ancak sıkışabiliyor. Chunyun'un yoğunluğunu tahmin edebilirsiniz.
Tatilin en önemli yanı ise ailelerin bir araya gelmesi. Herkes, yeni yıl yemeği için evlerine gidiyor. Fakat çocukları şehirde çalışırken birçok yaşlı ebeveyn kırsal kesimde yaşıyor. Evlere göç etmeye ve tatile gitmeye 'chunyun (春运)' veya 'Bahar Göçü' deniyor. Ek olarak, en erken alabileceğiniz tren biletini 60 gün önceden alabiliyorsunuz. Bu da, kelimenin tam manasıyla bir bilet savaşına dönüyor. 2015 yılı istatistiklerine göre, her saniyede bin bilet satılmış.
Bazı umutsuz bekarlar, akraba baskısından kurtulmak için sahte kız/erkek arkadaş tutup evlerine götürüyor. Ailelerinin yanına bir sebepten gidemeyecek olanlar ise kendilerini kiraya verebiliyor.
Yeni Çin Yılında neredeyse bütün kuaförler kapalı oluyor çünkü onlar için saç kesmek bir tabu haline gelmiş.
Yılbaşı arifesinde duş alınmasına izin verilmiyor. Yerleri süpürmek veya çöp atmak da, ayın 5'inden önce yasak. Bütün bunların amacıysa, iyi şansı alıp götürmediğinizden emin olmak. Peki başka neler yasak?
Hemen söyleyelim; saç kesmek, makas/bıçak ve benzeri sivri eşyalar kullanmak, kavga etmek/küfür etmek, uğursuz kelimeler kullanmak ('ölüm' veya 'hastalık' gibi), bir şeyler kırmak.
Aileye bağlı olarak, çocuklar zarf başına 1000 CNY (150 USD) alıyor.
Diğer bayramlarda çocuklar genellikle hediye alırken Çinli çocuklar kırmızı para alıyor. Para verilmesinin amacı ise yaşlılardan çocuklara iyi şans geçmesine yardım etmek. Patronlar ve çalışanları, iş arkadaşları veya arkadaşlar arasında da para alışverişi görülüyor. Şimdilerdeyse teknolojinin gelişmesiyle dijital kırmızı zarflar revaçta. İnsanlar grup konuşmasına para gönderip, insanların para için kavga etmesini izlemeyi seviyor. Buna da 'qiang hongbao (抢红包)' deniyor ve tam olarak 'kırmızı zarf kapkaçı' anlamına geliyor.
Teknik olarak, yemeniz gerekiyor. Herkes bunu uygulamıyor çünkü artık her tür lezzetli yiyecekten istediğiniz kadar yiyebilirsiniz. Birçok insan yeni yıl arifesi akşamında Çin mantısı yiyecek; diğerleriyse, ilk kahvaltıları olarak. Popüler inanışın aksine, Çin mantısı, Çin'in her yerinde o kadar da ünlü değil. İnsanlar yumurta topları veya tangyuan (汤圆) isimli çorbayı tercih ediyor.
Birçok kültürün kendine özgü sembolik yiyeceleri vardır, Yule Laf keki gibi. Ama birçok Çin tatlısının arkasında özel anlamlar bulunuyor; genellikle isimlerinde kelime oyunları bulunuyor. 'Tangyuan'ı örnek verelim: Tam manasıyla 'çorba topu' anlamına geliyor. Okunuşu ise tuanyuan (团圆) olarak duyuluyor, yani 'yeniden bir araya gelme' anlamı taşıyor. Inan gao (年糕) bir pirinç keki türü. Her bir yıl için başarıyı sembolize ediyor.
Çin halkı içmeyi seviyor. Zengin şarap kültürleri göz önüne alındığında, oynanan bir sürü içki oyunları şaşırtmasa gerek. Fakat eğer yanınızda bir büyüğünüzle yemek yiyorsanız, katı kadeh kaldırma kurallarını uygulamanız gerekiyor. Kadeh kaldırmaktan, oturmaya ve şarap kadehini nasıl tutacağınıza kadar her şey kurallı.
Her aile evini bu renkle süslüyor. Nian'ın hikayesini hatırlıyor musunuz? Maytaplar canavarı korkup kaçıran tek şey değil, kırmızı renk de aynı işlevi görüyor. Kırmızı aynı zamanda paha biçilmez bir silahtır ve hemen hemen tüm Çin Yeni Yılı süslemelerinde kullanılır. Çinliler kırmızı fenerleri ve chili biberlerini asacaklar, kapılara ve pencerelere kırmızı kağıt yapıştıracaklar. Ayrıca, yeni kıyafetlerin iyi şans getirdiğine ve yeni başlangıçlara sebep olduğuna inanılıyor. İnsanlar, Bahar Şenliği gardıroplarına yeni kırmızı kıyafetler ekleyecekler.
Bu hayvanlar: Fare, Öküz, Tavşan, Ejderha, Yılan, At, Keçi, Maymun, Köpek, Domuz ve Horoz.
Bildiğimiz 12 tane burçtan farklı olarak, Çin'de de 12 adet sembol bulunuyor fakat bir hayvan bütün yıl için geçerli oluyor. 2019 ise domuz yılı. Bazı hayvanlar, mesela Fare, Yılan, Köpek veya Domuz, Çin kültüründe sevilmiyor. Ancak bir burç olarak, olumlu özellikleri o yıl doğan insanlara veriliyor. Batı kültürlerinden çok daha büyük bir rol oynuyorlar. Hayvanınız kariyer, sağlık ve ilişki başarınıza yön verebilir. Hangi zodyak hayvanı olduğunu öğrendiğinden emin ol!
Çin'de bir “gerçek” yaşınız (实 岁 —shí suì) ve bir de “sahte” nominal yaşınız (虚岁 —xū suì) vardır. Gerçek yaş hepimizin bildiği yaştır, doğum gününüzde bir yaş büyürsünüz. Nominal yaş, Bahar Şenliği ile birlikte artmaktadır. Bu, günümüzde hala yaygındır.
Kelime tam anlamıyla “Yeni Yılınız Kutlu Olsun” anlamına gelir. Ancak Hong Kong ve diğer Kanton dili konuşulan bölgelerde “gong hei fat choy” demek daha yaygındır. Mandarin Çincesinde, “gong xi fa cai” (恭喜 发财) denir. “Şans için tebrikler” demektir. Diğer iyi dilekler ise, Bol hasat, zenginlik ve servet, sağlık ve uzun ömür ve çocukların ve geniş ailelerin olması üzerinedir. Yemek, para ve sağlık herkesin istediği şeylerdir. Soyunu nesilden nesile devam ettirmek çok önemlidir. Çin’in bu kadar büyük bir nüfusa sahip olmasının sebeplerinden biri de bu.
Ay yılının ilk dolunayı, Yuanxiao Festivali (元宵节—yuán xiāo jié) veya Lantern Festivali (灯节—dēng jié) olarak biliniyor. Aile hala önemli olmasına rağmen, hala bir parti ve özgürlük gecesi diyebiliriz. Eski zamanlarda, kızların kendi başlarına dışarıya çıkmalarına izin verilmiyordu. Fakat bu gece etrafta yürüyebiliyorlardı, aya ve güzel fenerlere bakıyorlardı. Bu nedenle, aynı zamanda Çin'de Sevgililer Günü olarak da biliniyor.
Londra, İngiltere'de bir Bahar Festivali kutlaması.
Dünyadaki her 5 kişiden biri Çinli. Ancak bu istatistik, milyonlarca denizaşırı Çinli ve Çin kökenli insanı içermiyor. Londra, Ingiltere; San Francisco, ABD; Sidney, Avustralya; hepsinin Asya dışındaki en büyük Bahar Şenliği kutlamaları olduğu iddia ediliyor. Bunun doğru olup olmadığını söyleyemeyiz, ancak yakınınızda bir Çin Mahallesi varsa, kutlamaların nasıl olduğu hakkında kesinlikle bir fikir edinebilirsiniz. Geçit törenlerine, aslan danslarına, fener heykellerine, havai fişeklere ve harika yemeklere mutlaka göz atın!
çin önce köpek yemeyi bıraksın
Bilmemiz mi? Gerekenler. :S