Pandemi başladığından bu yana marketler bir odak noktası haline geldi. İnsanın son yıllarda önce pandemiyle akabinde enflasyonla temel ihtiyaçlarına dönmesini, 2022 yılında dünyada uçan arabaları beklediğimiz zamanlarda konuya Maslow'la başlamak lazım ki en temelinden anlaşalım. Sonra nerelere ulaştığımıza biz bile şaşırabiliriz.
Dünyada en temel insani ihtiyaçlar fizyolojik. Yemek, uyumak, tuvalete gitmek, seks yapmak, barınma, giyinme gibi. Sonrasında da diğerleri geliyor. Pandemide ne oldu? Hatırlayalım: Turuncu basamaktaki gibi evlere sığındık, diğer insanlardan kaçtık, maskeler taktık. Ancak evde herkesler kilo aldı, hamileler arttı, online alışverişler patladı, ev fiyatları arttı. Aaaa o da ne? Kırmızıda ne görüyorsak o oldu. Çünkü aslen mağaramıza girdik.
Bu dönemde temel ihtiyaçlarımıza yönelince marketlerde bir talep patlaması yaşandı. Fiyatlar arttı. Bu arada marketlere bir ceza kesildi.
Sonrasında da iklim, tedarik, enflasyon derken başka sorunların eklendiği dünyada gıda fiyatları arşa çıktı. Türkiye de dünyada olduğu için bundan etkilendi haliyle. Bir de biz ülke olarak risk katsayısı yüksek olduğumuzdan ekonomide yeni modeller arayışına girdik. Onlar da eklendi üzerine enflasyonla fiyat artışları sürdü.
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ekimde yıllık %85,51, aylık %3,54 oldu.
Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ekimde yıllık %157,69, aylık %7,83 arttı.
Tarım ürünleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE) ekimde yıllık %163,32, aylık %4,59 arttı.
Tarımsal girdi fiyat endeksi (Tarım-GFE) eylülde yıllık %138,15, aylık %2,90 arttı.
Hizmet Üretici Fiyat Endeksi (H-ÜFE) eylülde yıllık %107,01, aylık %2,55 arttı.
Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) ekimde yıllık %103,79, aylık %1,34 arttı.
Türkiye'de arz mı talep mi enflasyonu tartışması yapılsa da tüm bu veriler ışığında olayın arz kaynaklı başladığı aşikar bir hal alırken, marketlerde de karlara bakalım.
BİST verilerine göre, Bim'in 2020 yılında 3.çeyrek net karı 1,8 milyar TL görünürken, 2022'de 4,8 milyar görünüyor.
Migros, 2020 yılı 3.çeyreğinde 281 milyon TL zarar yazarken, 2022'de 1 milyar 406 milyon kar etmiş. Şok'un da 2020 yılı 3.çeyrek net karı 109 milyon TL görünürken, 2022'de 1 milyar 805 milyon görünüyor.
Karlar artmış ancak şunu da biliyoruz ki enflasyonist ortamda muhasebede düzenleme yapılmazsa bu rakamlar büyür dolayısıyla hemen hemen tüm şirketlerde bu yüksek kar artışlarını görüyoruz.
Kendisini destekleyenlerin ve fiyatların marketler yüzünden arttığını düşünenlerin olduğu görülürken, bu büyük ölçekli şirketlere kayyum atanmasının dahi önerildiği görüldü. Ancak yorumların içinde ağır basa taraf, marketlerin serbest piyasa ekonomisi içinde işlevini gerçekleştirdiği ve uygulanan ekonomi politikalarına yönelik eleştiriler olduğu görüldü.
2 Eylül 2022'de tarihli etiketle 19,50 TL olan bir kavanoz çorbanın fiyatının, 1 ay geçmeden 21 Eylül'de 31,90 TL'ye hatta günler içinde 9 Kasım'da da 44,50 TL olduğu görüldü.
Serbest piyasa ekonomisinden vazgeçilsin.
tarım kredi marketleri ile zincir market fiyatlarını kıyaslayın. neredeyse fark yok. zincir marketler suçlu olsa, tarım kredi marketlerde fiyatların %20-50 daha ucuz olması, tarım kredi marketlerinden yağmalanırcasına alışveriş yapılıyor olması gerekirdi.