Ucuz ve dayanıklı olan plastikler, otomotivden gıda ve tekstile kadar birçok alanda kullanılıyor. Ancak bu faydalar plastiklerin çevreye verdiği zararı yok saymamıza engel değil. Giderek küresel bir sorun hâline gelen plastik atıkların geri dönüştürülmeye uygun olduğunu mu düşünüyorsunuz? Eğer öyleyse hayal kırıklığı yaşamaya hazır olun! İşte geri dönüşüm konusunda öğrenmeniz gereken çarpıcı detaylar.
İlk kez 1869 yılında üretilen ve bir polimer olan plastik, çıkarılan petrolün bir yan ürünü. Petrol kaynaklarının %4’ü plastik üretiminde kullanılır ve dünyamızda pek çok malzemenin üretiminde plastik bulunur. Peki, neden bu kadar çok plastik kullanıyoruz? Bunun cevabı oldukça basit: düşük maliyet, dayanıklılık ve hızlı üretim. Geçmişten günümüze artık hayatımızın her alanında yer alan plastik kullanımı, giderek çevreye daha çok zarar vermeye başladı. Çünkü plastikler yıllarca doğada çözünmeden kalıyor. Bu da kaçınılmaz olarak dünyamızın plastik dolu bir çöplük olmasına neden oluyor.
Doğada plastiğin bozunmasını sağlayacak çok az canlı olduğundan kendiliğinden kaybolmasını beklemek çok uzun yıllar alır. Örneğin plastik pet şişenin doğada kaybolması 450 yılı bulurken plastik bir poşet, 1000 yılda kaybolabilir. Bu yavaş döngü de plastik atıkların birikmesine neden olur. Çözündüklerinde ise farklı bir sorun ortaya çıkar. Plastikler çözündüğü zaman mikroplastik olarak doğaya karışırlar. Bunlar da hava, su ve yiyeceklere karışarak sağlığımızı riske atarlar.
Plastiklerin zararları oldukça çeşitlendirilebilir. Atık madde hâline geldiklerinde dış ortama bıraktıkları BPA ve dietilheksil ftalat gibi bazı maddeler, kansere sebep olabilir. Aynı zamanda plastiklerin doğada uzun yıllar çözünmemesi, ekosistemde yaşayan hayvanlara zarar verir. Özellikle denizlerdeki kaplumbağalar, plastik poşetleri denizanası zannedip yiyebiliyorlar bu da ölümlerine neden oluyor. Ayrıca, yok olması 200 yıl süren plastik çubukları kaplumbağaların burnunda bulmak mümkün. Bu durum onların yaşam kalitesini düşürdüğü gibi hayatlarını da riske atıyor. Plastiklerin zararları sadece bununla da bitmek bilmiyor. Deniz ve okyanuslarda plastik çöplerinden adalar oluşmuş durumda. Sadece denizler değil; ülkemiz de dahil olmak üzere az gelişmiş ülkelerin toprakları, plastik çöplerle dolduruluyor. Bu çöp yığınları çözünmeye başladığında da mikroplastiklere dönüşüp önce doğaya sonra da insan vücuduna karışıp yaşam kalitesini düşürüyor.
İnsanlar plastik atıkların zararını anladıkça kullanımları azalmaya başladı. Bu durum, plastik üretimini gerçekleştirenleri oldukça endişelendirdi. Böylece ortaya herkesin inandığı büyük bir yalan attılar: geri dönüşüm. Bu yalan, Plastik Endüstrisi Cemiyeti Başkan Yardımcısı Larry Thomas tarafından bile dile getirildi ve Thomas, “Eğer halk, geri dönüşümün işe yaradığını düşünürse, o zaman çevre üzerinde pek kafa yormayacaklardır.” dedi! Geri dönüşüme 'Yalan.' diyoruz çünkü üretilen milyarlarca plastiğin %91’i hiçbir şekilde geri dönüştürülemedi.
'Eğer pek çok plastik geri dönüştürülemiyorsa ambalajlarda bulunan işaretlerin anlamları ne oluyor?' diye sorabilirsiniz. Basılan bu semboller, insanları yanıltmak için tasarlandı ve kullanımı zorunlu hâle getirildi. Geri dönüşüm sembolünün üç oku biraz değiştirilip kullanıldığı ve ortalarında sayıların bulunduğu bu işaretler, aslında plastiğin üretildiği malzemeyi gösteriyor. İnsanların algılarıyla oynayıp onları yanıltan bu sistem, tam da istedikleri gibi plastik tüketiminin zarara uğramasını engelliyor.
Elbette geri dönüştürülebilir plastik var. Ancak bu oran, üretilen plastik miktarına göre oldukça az. Üretilen pek çok plastik tek kullanımlık ve bunların sadece %1’lik kısmı geri dönüşüme uygun. Ayrıca tüm plastiklerin en az %8-9 civarının dönüştürebileceği tahmin edilir. Gerçekler ise oldukça farklı. Geri dönüştürülen plastikler %2 ile sınırlı.
Günümüzdeki 'Al, kullan ve at.' şeklinde gelişen sistem, plastik kullanımlarını olukça artırdı. Bu durum da ekosistemin çöküşünü hızlandırıyor. Peki, doğaya faydalı olmak için neler yapabiliriz? Yapılabilecek en iyi şeylerden birisi, hiç plastik ürün kullanmamak. Eğer bu mümkün değilse bir plastik ürünü yeniden kullanmaya özen göstererek daha az plastik tüketebilirsiniz. Ayrıca kendi önlemlerimizi aldığımız ve olabildiğince plastikten uzaklaştığımız kadar bunu üretenlere de doğru şekilde tepki göstermeliyiz. Böylece ekosistemi koruyama yardım ederek çok daha yaşanır bir dünya yaratabiliriz.
Evrim Ağacı'nın bu konu hakkında detaylı bir videosu vardı. Video pek uzun değil, konu ilginizi çektiyse izleyebilirsiniz.
Bunlar bireysel çabalarla çözülecek sorunlar değil. Direk üreticilerin gerekli düzenlemeleri yapması lazım. Bunu da devlet zorlamalı.
Valla çöpleri güneşe fırlatmak fikrine her zaman sıcak bakıyorum. Tek dumanı kalır ama çok ta sorun olacağını sanmam. Zaten ısı ve ışık vermekten bir işe yaradığı yok :D