İmaretler, Osmanlı'nın en önemli hayır kurumlarından biridir. Yoksullara yardım amacıyla oluşturulan imarethaneler, ilk başlarda şehir dışından gelenlere, yolculara, yoksul ve düşkünlere yiyecek, giyecek ve sağlık yardımı yaparken daha sonra sadece yemek verilen yerlere dönüşmüştür. İmarethanelerin giderleri, imareti yapan kişinin kurduğu vakıf yardımıyla karşılanırdı.
Bu içeriğimizde imaretler hakkında merak edilen bilgilere ulaşabilirsiniz.
İmaret veya imarethane, Osmanlı Devleti'nde yoksullara yardım etmeyi amaçlayan bir hayır kurumudur. Bu kurumlar, başlangıçta giyecek ve sağlık yardımı da yaparken daha sonra yiyecek yardımı yapan bir kurum haline gelmiştir.
İmaretlerin giderlerini imareti yapan kişinin kurduğu vakıflar karşılardı. Osmanlı'nın ilk imarethanesi İznik'te kurulmuştur. Bunun dışında hemen hemen her külliyede bir imaret bulunurdu.
İmaretlerin işlevi Fatih Sultan Mehmet'in kurduğu Fatih İmareti kitabesinde şöyle belirtilir:
'Bir şehirden diğerine gelen misafirlerin üç gün imaretin tabhanesinde yatıp kalkması, imaretin mutfağından yedirilip içirilmesi ve hayvanının imaretin ahırında 'kervansarayında' yatırılıp doyurulması, fakat üç günden fazla misafirlik olmayacağı için ondan sonra serbest bırakılması'
Evliya Çelebi de Seyahatname'sinde imaretleri şöyle anlatır:
'Ben, zavallı biri olarak, 51 yıldır seyahat etmekteyim fakat 18 hükümdarın yönetimindeki bölgelerde bizimki gibi imrenilecek bir kurum göremedim.'
İmaretler, yoksullara, düşkünlere, öğrencilere ve yolculara yemek dağıtmak amacıyla kurulmuştur.
İmaretlerin özellikleri ve amaçları şu şekilde açıklanır:
Genellikle külliyelerin içinde yer alır.
Dörtgen planlıdır.
Ortada üstü açık avlu, etrafında mutfak, fırın, yemek odaları ve bürolar yer alır.
Giderleri imareti yaptıranın kurduğu vakıf tarafından karşılanır.
Yoksullara, düşkünlere, yolculara, öğrencilere yemek ve sağlık hizmeti verir. Zamanla yalnızca yemek veren bir kuruma dönüşmüştür.
Günde iki öğün yemek dağıtılırdı.
İmarette görev yapanların sayısı kurumun büyüklüğü veya küçüklüğüne göre değişkenlik gösterirdi. İstanbul'da yer alan büyük imarethanelerde imaret şeyhi, vekilharç, katip, nakib, bevvab, aşçı, ekmekçi, kilerci, kiler katibi, ambarcı, et hamalı, buğday ve pirinç ayıklayanlar, çanak yıkayıcı, kasekeş, ferraş, kayyım, çerağdar ve hamallar görev yapmaktaydı. Bunlardan imaret şeyhi, idarecidir ve yapılan işlerin tamamına nezaret eder. Misafirleri karşılar ve hoş tutulmalarını sağlar.
Vekilharç: İmarete gerekli gıda maddelerinin alınmasını sağlar.
Katip: Gelir gider kayıtlarını tutar.
Kilerci: Alınan malzemelerin muhafaza edilmesi ve gerekince mutfağa verilmesini sağlar.
Kasekuy: Mutfakta aşçı yardımcısı gibi iş görürdü.
Ferraş, Kayyım ve Çerağdar: İmaretin tamamının bakım ve temizliğini yapardı.
İmaretleri öncelikli olarak kullananlar külliyedeki görevliler ve öğrencilerdi. Bunun yanı sıra şunlar da kullanırdı:
Müderrisler
Danişmedler
Muidler
Bevvablar
Evkaf Katibi
Vekilharç
Kilerci
Tabhane İmamı ve Müezzini
Aşçılar
Ekmekçiler
Mektep Muallimi
Darüşşifada görevli hekimler ve yardımcıları
Bunun yanı sıra imarethanelerde ihtiyaç sahibi herkese yemek verilirdi. Külliye dışındakilerle birlikte büyük bir imarette yaklaşık 2000 kişiye yemek çıkarılabilirdi.
İstanbul'da daha çok bir külliyenin içerisinde yer alan imaretlerden en meşhurları şu şekildedir:
Fatih
Bayezid
Haseki Sultan
Şehzade
Süleymaniye
Atik Valide Sultan
Sultan Ahmed
Yeni Valide
Nuruosmaniye
Laleli
Mihrişah Sultan