Yok Olan Sokak Kültürü ve Mahalle Hayatı: “Doğduğum Yerde Kalmadı Çocuklara Hiç Arsa”

Yaşadığım apartmanın bir zamanlar her iki tarafı boş, geniş arsaydı. Hiç şüphesiz o boş arsalar kuzenlerim ve mahalleden arkadaşlarımla bizim için oyun parkından adeta farksızdı. Erkekler akşam ezanı okunmadan önce maç yapar, her gol attıklarında kendilerini Hagi ve Jardel sanarak Galatasaray’ın efsanevi futbolcularının isimlerini bağırırdı. Erkekler bir boş arsada maç yaparken biz de kız arkadaşlarımla ‘istop’ oynardık. Hava kararmaya başladığı zaman da gün boyu çocuk sesleriyle yankılanan sokaklar derin bir sessizliğe gömülürdü. Ta ki ertesi gün sabahın erken saatlerine kadar…

Bir gün son kez olduğunu bilmeden sokakta oynadık. İş makineleri girdi ve oyun parklarımızdan yüksek katlı beton evler yükseldi. Artık sokaklarda oynayan çocuklar yok, sokak oyunları da tarihin tozlu sayfalarına karıştı. Ünlü rapçi Ceza'nın da dediği gibi 'Doğduğum yerde kalmadı çocuklara hiç arsa.'

Peki sokak kültürü neden yok oldu? Sadece yapılaşmadan mı kaynaklıydı bu? Mahalle hayatının bitmesinin topluma etkisi nasıl oldu?

Bir gün hepimiz sokaklarda mahalle arkadaşlarımızla son kez oynadık. Ancak hiçbirimiz bunun son olduğunun farkında değildi. Görseli — Seksek, istop, ‘ortada sıçan’, yerden yüksek, simit… Ve daha nicesi… Hepsi kulaktan kulağa yayılan, bir dönem çocuklarının oynamak için can attığı oyunlardı. Şimdi bu oyunlar mahalle kültürünü anlatan yazılara konuk olmaktan ibaret.

Peki, sokak kültürü nasıl ve neden yok oldu? Görseli — Sokak kültürüyle birlikte mahalle kültürü de kayıplara karıştı. O kadar yalnızlaştık ki şimdilerde aynı apartmanda oturduklarımız kim olduklarından bile bi' haberiz.

Sokak kültürünün yok olmasının en büyük etkenlerinden biri de kentleşme, yapılaşma.

Geniş caddeler, boş arazilerde şimdi yüksek katlı apartmanlar yükseliyor. Araç trafiği neredeyse sokak aralarına da taştı. Yayaların yürüyeceği kaldırımlardan da ağaçlar yükseliyor. Bırakın çocukların sokakta oynamasını vatandaşa adım atacak pek bir yer kalmadı açıkçası.

Önceden sokakta oynayan çocuklar, artık site içlerinde, AVM’lerde veya dijital ortamlarda sosyalleşiyor.

(Fotoğraf, İstanbul Anadolu Yakası'nda yer alan Fikirtepe'den bir görüntü. Fikirtepe, 80'li yıllarda İstanbul'un ilk yerleşim bölgesinden sayılabilir. Birkaç sene öncesine kadar gecekonduların olduğu bölgeden şimdi gökdelenler yükseliyor.)

Dijital dünyada geçirilen süre arttı.

Sokaklardan dört duvarlara girmenin nedenlerinden biri de sosyal medyadanın ve dijitalleşmenin hayatımızın neredeyse tek unsuru olması oldu. İnsanlar artık sosyalleşmek için fiziki mekanları tercih etmemeye başladı. Zaten sosyal medyada üzerinden uzunca süre iletişimde kalabiliriz. Ne gerek var yüz yüze gelmeye değil mi?

Güvenlik kaygıları nedeniyle aileler çocuklarını sokaktan uzak tutuyor.

Artan suç oranları; suçlulara verilen ödül gibi cezalar kişilerde ve ailelerde güvenlik kaygılarını artırıyor. Eskiden mahalledeki her komşu ‘aileden’ sayılırken (bu düşünce tartışılır) şu anda zararın hangi yakınımızdan veya nereden geleceğinden habersiziz. İnsanlara güvensizlik arttıkça ortak alanlarda çocukların tek başına geçirdiği süre oldukça azaldı.

Esnaf kültürü yerini AVM kültürüne bıraktı, tüketim alışkanlığımız değişti.

Mahalle bakkalı, kahvehane, esnaf kültürü bir dönem hayatımızda önemli bir yer tutuyordu. Hatta eski dizilerde mahallenin her şeyin hakim, herkesi tanıyan bakkal esnafından sık sık bahsedilirdi. Bakkal da artık tarihe karıştı. Bakkallar yerini AVM’lere ve zincir marketlere bıraktı. İnsanlar artık mahallesinde değil AVM’de sosyalleşmeye çalışıyor.

Mahalle hayatının bitmesiyle sosyal bağların zayıfladığı bir gerçek.

İnsanlar artık -özellikle büyükşehirde yaşayanlar- gün boyu karşılaştıkları insan ve trafik kalabalığından dolayı artık yalnızlaşmaya ve tek kalmaya ihtiyaç duyuyor. Yalnızlığa alıştıkça da kalabalığa karış ve sosyalleşme isteği büyük bir yük olarak gelmeye başlıyor.