Yapay Zekâ Türleri, Riskleri, İlkeleri?

Yapay zekâ, birkaç ay önce dünyanın gündemine ChatGPT ile pandemiden daha hızlı ve apansız girdi. Aslında olan biten sadece şu idi; teknoloji dünyasının gizemli ve dijital dehlizlerinde yıllardır geliştirilen yapay zekânın ufacık bir kısmı yani ChatGPT herkesin kullanımına açıldı. Kıyamet koptu. Sanki Pandora’nın Kutusu açıldı, kaygı ve endişeler ortalığa saçıldı. “Eyvah bu yapay zekâ bizi işsiz, işlevsiz, duygusuz bırakacak. Kötülerin eline geçecek. İnsanlığa türlü türlü fenalıklar yapılacak!” söylentileri sosyal medyada, TV ve gazetelerde, her türlü sohbette bir numaralı gündem maddesi haline geldi.

Tabii ki her önemli teknolojik gelişme viral yayılma bir balon etkisi yaratıyor. Şişkinlik, tedirginlik ve beraberinde sayısız iyi/kötü gelişmeyi de getiriyor. Bunda da öyle oldu. Daha da olacak ama yapay zekânın kabiliyeti ve hızı bugüne kadarkilerden çok çok yüksek olduğu için saldığı korku da öncekilerden epey kapsamlı, derin ve yaygın şekilde gerçekleşecek.

İnsanlık ilk kez kendisinin onayı, kontrolü olmadan hareket edebilecek bir teknolojiyle karşı karşıya…

'Neden bu böyle? Niçin insanlık yapay zekâdan bu kadar korktu ve etkilendi?' sorusunun yanıtını daha iyi anlayabilmek için yalın ve basit şekilde “Yapay zekâ nedir, türleri ve ilkeleri nelerdir?” hakkında kısa bir toparlama, özet yaparak devam edelim. Ancak, tanımlara geçmeden önce şuna dikkat çekmek isterim; insanlığın bundan önce bulduğu ve yaygın şekilde kullanıp hayata adapte ettiği elektrik, bilgisayar, internet, mobil cihazlar vb. gibi devrim yaratan teknolojilerin hepsinde kumanda insanda idi.

Bunların hiçbiri insan müdahalesi, onayı, etkisi, kararı olmadan kendi başına hareket edemiyordu. İlk kez insanın devre dışı kalabileceği, kendi başına da aksiyon alabilecek bir şeyle karşı karşıyayız. O yüzden önceki devrimsel teknolojilerden daha farklı ve önemli bir tedirginlik bilinmezlik içindeyiz.

YZ henüz 9-10 yaşlarında bir çocuk gibi…

Yapay zekânın şu andaki seviyesini 9-10 yaşlarındaki bir çocuk gibi düşünün. O yaşlardaki bir çocuk nasıl ebeveynlerinden, okuldan, çevreden ilk terbiyesini, bilgilerini alır, ne iyidir-ne kötüdür öğrenir; işte YZ’de aynen o durumda. Tıpkı henüz gelişmemiş bir çocuk, küçük insan gibi dünyanın her meselesinin içine kuralsız, kontrolsüz, acemice ve cahilce girerse aynen bir çocuğun yaratabileceği (hatta daha fazlası) hasarlara neden olabilir. Paniğin asıl sebebi bu!

Yapay Zekâ Nedir?

Yapay Zekâ (YZ), İngilizce karşılığı Artificial Intelligence (AI) olan ve insan zekâsını taklit ederek problem çözme, algılama ve veri analizi yetenekleri sunan bir bilgisayar bilimleri dalıdır. YZ veya AI, algoritmalar ve veri tabanlı öğrenme teknikleri kullanarak bilgisayarların insan gibi düşünmesini ve hareket etmesini sağlayan farklı alanları içeren bütünleşik bir teknolojidir.

Yapay Zekâ çeşitleri ve farkları

Dar Yapay Zekâ (Narrow AI):

Sadece belirli bir görevi gerçekleştirebilen, özelleştirilmiş yapay Zekâdır. Görüntü tanıma, doğal dil işleme, sesli komutlar ve şablon eşleştirme gibi özel alanlarda başarılıdır. Otomasyon, veri analizi ve öneri sistemleri gibi alanlarda etkilidir. İş süreçlerini hızlandırır, maliyetleri düşürür ve hataları azaltır. ChatGPT, Open AI temelli çeşitli uygulamalar, Midjourney, Siri ve Google Translate, Bard, Bing, bu tip YZ’ya örnek olarak verilebilir.

Bu arada Amazon, eBay (ABD), Shopify (Canada) gibi devasa e-ticaret sitelerinin, Facebook (Meta), Twitter gibi sosyal medya ve iletişim-teknoloji şirketlerinin alt yapısında çok güçlü yapay zekâ uygulamaları zaten kullanılıyor.

Yanı sıra Çin’de ve Kore’de de yapay zekâ konusunda Amerikan menşeili olanlara rakip, pek çok yapay zekâ sistemi geliştirildiği ve kullanıldığı biliniyor.

Baidu'dan Wenxin (ERNIE 3.0 Titan olarak da bilinir), Huawei'den PanGu-Alpha, Inspur'dan Yuan 1.01. Ayrıca Alibaba’nın geliştirdiği Tongyi Qianwen2 adlı bir büyük yapay zekâ dil modeli. JD.com ve Tencent de önemli çalışmalar yapan Çin’li merkezler arasında. Dünyanın Amazon ve Alibaba’dan sonra en büyük e-ticaret şirketlerinden biri olan, değişik iş modeli ile aradan sıyrılan Pinduoduo da başarısını büyük ölçüde yapay zekâ ile donatılmış alt yapısına borçlu.

Dar yapay zekânın faydaları ve kullanıldığı, kullanılabileceği alanlar saymakla bitmez. En belirgin riskleri ise işsizlik, güvenlik açıkları ve karar verme süreçlerinde aşırı bağımlılık olarak özetlenebilir.

Genel Yapay Zekâ (AGI, Artificial General Intelligence):

İnsan Zekâsına tamamen eşdeğer düşünme ve öğrenme yeteneklerine sahip olan dolayısı ile inisiyatif kullanıp, kendi başına kararlar verip aksiyona geçebilen YZ. Bütün alanlarda insan gibi performans gösterebilir. Henüz tam anlamıyla geliştirilmemiştir. Aslında şu anda üzerinde patırtı kopan, dünyanın esas dikkat etmesi, korkması gereken ve Elon Musk başta olmak üzere teknoloji liderlerinin, bilim insanlarının “Aman yavaş! Kontrolü kaybedebiliriz!” dedikleri YZ türüdür.

Genel Yapay Zekâ – AGI, bilim, tıp, eğitim ve ekonomi gibi alanlarda devrimle yaratma potansiyeline sahip olduğu için kontrolsüz kullanımı etik, güvenlik ve ekonomik dengesizlik gibi kaçınılmaz sorunlara yol açabilir. O yüzden dünyanın şu anda en çok odaklandığı konuların başında yapay zekâlı dünyanın ihtiyacı olan ve olacak kural setlerini oluşturmak geliyor.

Süper Yapay Zekâ (ASI, Artificial Superintelligence):

İnsan Zekâsının çok ötesinde zekâ düzeyine ve hatta bilişsel kabiliyetlere yani duygusallığa da sahip YZ. İnsanların ulaşamayacağı hız ve ölçekte düşünebilir, öğrenebilir ve analiz yapabilir. Potansiyel olarak insanlık için büyük faydalar ve riskler içerir. Süper Yapay Zekâ, teknolojik gelişimi hızlandırarak insanlık için büyük faydalar sağlayabileceği gibi kötü amaçlarla kullanımı ve insan kontrolünün dışına çıkması durumunda tehlikeli sonuçlar da doğurma ihtimali oldukça yüksek. İnsanlığım bu aşamaya, kademeli olarak maksimum 20 yılda gelmesi bekleniyor.

Yukarıda özetlediğim bilgilerden anladığımız gibi dünyanın şimdi acele ve tüm halklar, devletler için geçerli olacak yeni etik kural setleri, insan hakları tanımlamaları, hukuki, ticari, ahlaki yasal ve altyapısal düzenlemeleri oluşturması gerekiyor.

UNESCO Yapay Zekâ İlkeleri

UNESCO bu konuda en erken davranan uluslararası, BM örgütü. Yazımı UNESCO Yapay Zekâ Etiğine ilişkin küresel anlaşmasının değindiği temel maddeleri özetleyerek bitiriyorum.

1) Kapsayıcılık: YZ -AI, fırsat eşitliğini sağlamalı ve toplumun tüm kesimlerine hizmet etmelidir. Dezavantajlı gruplara erişim sağlayarak sosyal adaleti desteklemelidir.

2) İnsan odaklı: YZ -AI, insan haklarına saygı göstermeli ve insanların yaşam kalitesini artırmaya yönelik olmalıdır. İnsan değerlerine ve etik ilkelerine uygun olarak geliştirilmeli ve kullanılmalıdır.

3) Şeffaflık: YZ -AI sistemleri ve algoritmalarının işleyişleri açık ve anlaşılır olmalıdır. Kullanıcılar ve paydaşlar, YZ -AI'nin nasıl çalıştığını ve hangi verilerin kullanıldığını bilmelidir.

4) Sorumluluk: YZ -AI geliştiricileri ve kullanıcıları, YZ -AI teknolojilerinin etkilerinden sorumlu olmalıdır. Olumsuz sonuçlara karşı önlem alınmalı ve hatalar düzeltilmelidir.

5) Gizlilik ve veri koruma: YZ -AI, kullanıcıların gizlilik haklarını korumalı ve verilerin güvenli bir şekilde saklanmasını sağlamalıdır. Veri ihlallerine karşı etkili önlemler alınmalıdır.

6) Güvenilirlik ve güvenlik: YZ -AI sistemleri, güvenilir ve güvenli olmalıdır. Siber güvenlik tehditlerine karşı korunmalı ve kötü amaçlı kullanıma karşı önlemler alınmalıdır.

7) Çevre ve doğal kaynakların kullanımı: Yapay Zekâ sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanılması sırasında çevre ve doğal kaynakların korunmasına özen gösterilmelidir. Enerji verimliliği ve geri dönüşüm gibi yöntemlerle kaynak kullanımı azaltılmalıdır.

8) Sürdürülebilirlik: Yapay Zekâ teknolojileri, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı sağlamalıdır. YZ -AI, çevre ve iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir rol oynayarak, gelecek nesiller için yaşanabilir bir dünya inşa etmeye katkıda bulunmalıdır.

9) Dijital okuryazarlık ve beceriler: YZ -AI teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla, bireylerin dijital okuryazarlık ve becerilere sahip olması önem kazanmaktadır. Eğitim ve öğrenme fırsatları, toplumun tüm kesimlerine sunulmalıdır.

10) İş birliği ve paylaşım: YZ -AI geliştirme süreçlerinde, bilgi ve kaynakların paylaşılması teşvik edilmelidir. Ülkeler, şirketler ve araştırmacılar arasında iş birliği yapılmalıdır.

Sonuç olarak, yapay Zekâ, dünyanın geleceğini şekillendirecek teknolojik gelişmelerin en önemlisidir diyebiliriz. Farklı türleriyle insan hayatını, çevremizi, doğayı etkileyeceği daha doğrusu dönüştüreceği kesindir. Yapay Zekânın potansiyel faydalarını en üst düzeye çıkarırken, risklerini de minimize etmek için UNESCO'nun belirlediği ve önerdiği temel etik ilkeler doğrultusunda hareket etmek artık sadece teknoloji geliştiricilerinin değil, her birimizin asli insanlık sorumluluğudur. Ancak bu şekilde bir paradigma sıçraması ile YZ teknolojilerinin sürdürülebilir ve adil bir kullanımı mümkün olabilir… Eğer bunu dikkate alıp, hayata geçirebilirsek hiç kuşku yok ki #GelecekGüzelGelecek

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio

Yapay Zekâ Türleri, Riskleri, İlkeleri?

İnsanlık ilk kez kendisinin onayı, kontrolü olmadan hareket edebilecek bir teknolojiyle karşı karşıya…

Yapay Zekâ Nedir?

Genel Yapay Zekâ (AGI, Artificial General Intelligence):

UNESCO Yapay Zekâ İlkeleri

Popüler İçerikler