Dünya ekonomisi bazen gerçekten sürprizlerle dolu olabiliyor. 'Paradan sıfır atma' denilen süreç ise bu sürprizlerden biri. Bazı ülkeler, ekonomik dengelerini sağlamak için bu radikal adımı atmışlar ve bu süreçlerinde oldukça çalkantılı zamanlar geçirmişler. Şimdi, bu 11 ülkenin ekonomik maceralarına birlikte göz atalım, bakalım hangi ülke ne tür bir yolculuk yapmış!
Almanya'nın Weimar Cumhuriyeti dönemindeki parasal krizi, dünya ekonomi tarihinde unutulmaz bir dönemeç olarak kayıtlara geçti. I. Dünya Savaşı sonrasında ülke, yüksek savaş borçlarını ödemek amacıyla kağıt para basma yolunu seçti. Ancak bu strateji, hızla değer kaybeden Alman Papiermark'ının hiperenflasyona sürüklenmesine neden oldu.
1923 yılında, banknotlar o kadar değer kaybetti ki, insanlar bunları duvar kağıdı olarak dahi kullanmaya başladılar. Hayat pahalılığı olağanüstü seviyelere ulaştı; günlük tüketim ürünlerinin fiyatları milyonlarca markı buluyor.
II. Dünya Savaşı'nın ardından Macaristan, ekonomik zorluklarla boğuşan bir ülke oldu. Bu dönemde Macar forinti, birkaç kez yeniden değerlendirildi. Özellikle 1946 yılında, ekonomiyi canlandırmak amacıyla forint üzerinde beş sıfır atıldı. Yani, paranın değeri o dönemde çok hızlı bir şekilde erimişti!
Macaristan halkı, savaşın yıkıcı etkilerinden kurtulmaya çalışırken, ekonomik dalgalanmalarla başa çıkmak zorunda kaldı.
Brezilya'nın para birimi real (BRL), geçmişte ekonomik dalgalanmalarla boğuştuğunda sık sık sıfır atma işlemi yaptı.
1980'lerin ortalarında ve sonunda Brezilya'da enflasyon iyice tırmandı. İlk olarak 1986'da Plano Cruzado denen bir programla realin değeri düzenlendi, bir sıfır atıldı. Ama işler hala yolunda gitmedi, 1989'da Plano Verão ile bir sıfır daha atıldı.
En büyük değişiklik ise 1994'te geldi. Plano Real ile birlikte, Brezilya sıfırları silip süpürdü diyebiliriz.
Rusya, 1990'ların başında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla büyük bir ekonomik karışıklık yaşadı.
1993'te anayasa krizi ve siyasi çatışmalarla birlikte ekonomi iyice sarsıldı. Sonra 1998 geldi ki, o yıl tam bir çöküş yaşandı. Ruble değer kaybetti, bankalar battı, her şey darmadağın oldu. Devlet bile borçlarını ödeyemez hale gelmişti. Bu dönemlerde Rusya, birkaç kez para birimini sıfır atarak yeniden düzenlemek zorunda kaldı.
Çin'in parası Yuan (RMB), zaman zaman sıfır atma operasyonlarına gitmiş. Mesela 1950'lerde ve sonra 1980'lerin sonlarından 1990'ların başlarına kadar, ekonomik dalgalanmalar çok olmuş. Yuan'ın değeri düşmüş, enflasyon artmış, halk da güvenini kaybetmiş. Sonra 2005'te, uluslararası ticarette Yuan'ın daha çok kullanılması için bir sıfır atma operasyonu daha yapılmış.
Yani kısacası, Çin zaman zaman bu sıfır atma işlerine girerek Yuan'ın değerini korumaya çalışmış, enflasyonu kontrol altına almaya uğraşmış.
Sırbistan'ın parasından sıfır atma kararı, adeta ekonomik bir maceranın başlangıcı. 1990'ların başında Yugoslavya'dan ayrıldıktan sonra, ülke ekonomisi ciddi sıkıntılar yaşadı. Enflasyon fırladı, para biriminin değeri hızla eridiği için halkın cebindeki paranın değeri de eriyip gidiyordu.
Tam da bu sırada Sırbistan Merkez Bankası 'durun biraz, bu iş böyle olmaz' dedi ve sıfır atma operasyonuna girişti. Yani bildiğin, Sırp Dinarı'nın değeri yeniden düzenlendi, eski paralar çekildi ve yeni bir para birimi piyasaya sürüldü.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, Polonya serbest piyasa ekonomisine geçiş yaptı ve Zloti'nin değeri büyük bir değişikliğe uğradı. Bu süreç, hem heyecan verici hem de zorlu oldu çünkü ülke için yeni bir dönemin başlangıcı.
1995'te bir kez daha reform yapıldı. Zloti'nin değeri yeniden düzenlenerek, Polonya ekonomisi daha güçlü bir temel üzerine oturdu ve ilerlemeye devam etti.
1960'ların sonları ve 1970'lerin başlarında, para birimi değerinde ciddi dalgalanmalar yaşandı. Enflasyon hızla yükseldiği için ekonomi sıkıntılı bir dönem geçiriyor. Bu sırada Fransa, 'hadi bir yenilik yapalım' diyerek 'Nouveau Franc' (Yeni Frank) adında yeni bir para birimini piyasaya sürdü. Eskisinden farklı olarak, yeni Frank'ta 100 eski Frank = 1 Yeni Frank olarak ayarlandı.
Ukrayna'nın parasından sıfır atma kararı, bir dönüşüm ve yeniden yapılanma sürecinin sembolü olarak öne çıkıyor. 1990'ların sonlarına doğru ve 2000'lerin başlarında ülke, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından ekonomik zorluklarla boğuşuyor.
Ukrayna'nın Merkez Bankası, bu ekonomik dalgalanmaları kontrol altına almak için radikal bir adım attı ve sıfır atma operasyonuyla yeni bir para birimi olan Hryvnya'yı piyasaya sürdü.
Finlandiya, 1963 yılında tam anlamıyla bir ekonomik yeniden yapılanma yaparak parasından sıfır atma kararı aldı.
O zamanlar Finlandiya'da işler hem iyi gidiyor hem de biraz karışık. Ekonomi hızla büyüyor ama enflasyon da canlarına tak etmişti. Bu yüzden hükümet ve Merkez Bankası bir araya gelip 'haydi sıfır atalım' dediler. Eski paraları toplayıp yerine yeni değerler getirdiler.
Bulgaristan'ın 1997'deki para birimi reformu, gerçekten büyük bir dönüşüm oldu. Yani tam anlamıyla, eski parayı topladılar ve yeni bir para birimi olan Yeni Bulgar Levası'nı piyasaya sürdüler. Neden mi? Çünkü o zamanlar ekonomik durum biraz karışık. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından, Bulgaristan da kendi ekonomik yolunu arıyor ve işler pek yolunda gitmiyor. Enflasyon fırlamış, hatta hiperenflasyon riski bile var.