İnsanoğlu olarak binlerce yıllık, kaçınılmaz döngünün son aşamasından neden korkar, adını dahi duyduğumuzda neden irkiliriz? Bilmediğinden korkar insan, bu yüzden de 'Ölümden korkmam' diyenlerin bile içten içe beslediği bir tedirginlik olduğunu biliriz.
Alını kahvenizi çayınızı, Montaigne'in ölümün bir anlamda zihinsel matematiğini yaptığı, yepyeni ufuklar açan denemesinden kesitleri yorumlayarak yeniden okuyalım.
“Bütün dertlerin bittiği yere gideceğiz diye dertlenmek ne budalalık! Nasıl doğuşumuz bizim için her şeyin doğuşu olduysa, ölümümüz de her şeyin ölümü olacak. Öyle ise, yüz yıl daha yaşamayacağız diye ağlamak, yüz yıl önce yaşamadığımıza ağlamak kadar deliliktir. Ölüm başka bir hayatın kaynağıdır. Bu hayata gelirken de ağladık, eziyet çektik; bu hayata da eski şeklimizden soyunarak girdik.”
Montaigne yaşamın niceliğine değil niteliğine odaklanmayanları eleştirerek devam eder:
“Ölüm uzun ömürle kısa ömür arasındaki ayrımı kaldırır çünkü yaşamayanlar için zamanın uzunu kısası yoktur. ”
Ve tarihi çağırıyor yardıma, örnekliyor:
“Aristo, Hypanis Irmağı'nın suları üstünde bir tek gün yaşayan küçük hayvanlar bulunduğunu söyler. Bu hayvanlardan, sabahın saat sekizinde ölen genç, akşamın beşinde ölen yaşlı ölmüş sayılır. Bu kadarcık bir ömrün bahtlısını, bahtsızını hesaplamak hangimize gülünç gelmez?'
Biz ölümden korksak da karşı gelemeyeceğimizden korkarız, evrenin düzeni işlemeye devam ediyor. Devam edelim:
“Ölümden hayata geçerken duymadığınız kaygıyı, hayattan ölüme geçerken de duymayın. Ölümünüz varlık düzeninin, dünya hayatının koşullarından biridir.”
Kendimizden kaçabilir miyiz? Ancak kaçabildiğimizi düşünürüz, düşüncelerimiz bile zihnimize yapışır, kalır. Bu sebeple Montaigne der ki:
“Sizin bu tadını çıkardığınız varlıkta hayat kadar ölümün de yeri vardır.”
Ve bu yer öyle büyük bir alana sahiptir ki:
“Dünyaya geldiğiniz gün bir yandan yaşamaya, bir yandan ölmeye başlarsınız.'
“Hayatın içinde iken ölümün de içindesiniz; çünkü hayattan çıkınca ölümden de çıkmış oluyorsunuz. Ya da şöyle diyelim isterseniz: Hayattan sonra ölümdesiniz; ama hayatta iken ölmektesiniz. Ölümün, ölmekte olana ettiği ise, ölmüş olana ettiğinden daha acı, daha derin, daha can yakıcıdır.”
“Bir gün yaşadıysanız, her şeyi görmüş sayılırsınız. Bir gün bütün günlerin eşidir. Başka bir gündüz, başka bir gece yok ki. Atalarınızın gördüğü, torunlarınızın göreceği hep bu güneş, bu ay, bu yıldızlar, bu düzendir.”
Zamanı bizim etrafımızda dönen bir denklem parçası gibi düşünmemek gerektiğini anlatan şu alıntıyı yapar Montaigne:
“Non alium videre patres,
Aliumve nepotes Aspicient.'
Türkçe söylersek:
'Babalarınız başka türlüsünü görmedi.
Torunlarınız başka türlüsünü görmeyecek.” (Lucretius)
Hayatın perdeleri sahnelendiğinde ve son perde kapandığında seyirciyi selamlama sırası bizden geçmiş olur. Montaigne'in kaleminden akanlara kulak verirsek:
“Dört mevsiminin nasıl geçtiğine bir bakarsanız, dünyanın çocukluğunu, gençliğini, olgunluğunu ve yaşlılığını onlarda görürsünüz. Dünyanın oyunu bu kadardır. Mevsimler bitti mi, yeniden başlamaktan başka bir marifet gösteremez. Bu hep böyle gelmiş, böyle gidecek.”
“Herkesin bağlı olduğu koşullara bağlı olmaktan kim yerinebilir? Hem sonra, ne kadar yaşarsanız yaşayın, ölümde geçireceğiniz zamanı değiştiremezsiniz: Ölümden ötesi hep birdir. Beşikte iken ölseydiniz, o korktuğunuz mezarın içinde yine o kadar zaman kalacaktınız.”
Sonsuza dek yaşamanın tutkusunda kaybolanlar olursa diye Montaigne alıntılar:
“Licet, quod vis vivendo vincere secla,
Mors aeterna tamen nihlominus illa manebit.'
Türkçe söylersek:
'Kaç yüzyıl yaşarsanız yaşayın,
Ölüm yine sonsuz olacaktır.” (Lucretius)
“Hayatın değeri uzun yaşanmasında değil, iyi yaşanmasındadır: Öyle uzun yaşamışlar var ki, pek az yaşamışlardır. Şunu anlamakta geç kalmayın: Doya doya yaşamak yılların çokluğuna değil, sizin gücünüze bağlıdır.”
Bugün arşınladığımız sokakların, gördüğümüz yüzlerin de bizimle birlikte aynı sapaktan ayrılacağını bilmeden, kendimize has bir gerçeklik yaratmanın anlamsızlığını vurgulayarak devam eder Montaigne:
“Sizin öldüğünüz anda binlerce insan, binlerce hayvan, binlerce başka varlık daha ölmüyor mu? Madem geri dönemezsiniz, niçin kaçınıyorsunuz? Birçok insanların ölmekle, dertlerinden kurtulduğunu görmüşsünüzdür ama kimsenin ölmekle daha kötü olduğunu gördünüz mü? ”
“Kendi görmediğiniz, başkasından da duymadığınız bir şeye kötü demek ne büyük saflık! Niçin benden ve kaderken yakınıyorsunuz? Size kötülük mü ediyorum ben? Siz mi beni yöneteceksiniz, ben mi sizi? Öldüğünüz zaman yaşınızı doldurmamış da olsanız, hayatınızı doldurmuş oluyorsunuz. ”
Ölümden kaçan zihinleri gezdirdiği dehlizlerden müftehirdir Montaigne, bizi tanıştırdığı, belki kendisinin de bunları yazarken tanımadığı yeni dostudur sanki ölüm:
“Ölüm olmasaydı sizi ondan yoksun ettim diye bana lanet edecektiniz. Hayatınıza, mahsus biraz acılık kattım; ne hayattan ne de ölümden kaçmaksızın benim istediğim bir ölçüyle yaşayabilmeniz için hayata ve ölüme tatlı ile acı arasında bir kıvam verdim.”
Yaşamın kaynağı aynı anda ölümün de kaynağıysa...
“Su, hava, toprak, ateş ve benim bu yapımın diğer bütün öğeleri hem yaşamanıza hem ölmenize yol açarlar.'
Kaçınılmaz ve şahitsiz o sondan korkmak anlamsızsa...
Son gününüzden niçin bu kadar korkuyorsunuz?
Tüm günler aynıyken, aldığımız her nefesin bir borcu gibi her gün evrenin bir noktasında birileri son nefesini veriyor ve biz de vereceksek, son sözü yine Michel de Montaigne'e bırakalım.
O gün, sizi öldürmede öteki günlerinizden daha fazla bir iş görmüyor ki! Yorgunluğu yapan son adım değildir son adımda yorgunluk yalnızca ortaya çıkar. Bütün günler ölüme gider son gün varır.'
Mükemmel
shorturl.at/euzG4