Yalan söylediğiniz anda verdiğiniz fiziksel reaksiyonlar ile yalan söyleyip söylemediğinizi anlayan bir aygıt yalan dedektörü. Gerçeğini görmemiş olsak bile mutlaka filmlerde ve dizilerde denk gelmişsinizdir. Suçluları yakalamak için uygulanan yöntemlerden biri. Peki yalan makinesi gerçekten güvenilir mi? Yoksa yalan dedektörünü kandırmak mümkün mü?
Genel olarak konuşursak, 'kötü adam' yalan makinesi testine bağlanır ve yalan söylerse testi yapan kişilerin bunu anlayacağı konusunda bilgilendirilir. Polis sorular sorar, stres altındaki kötü adam, yalan testinin sonuçlarına dayanarak bir itirafta bulunmaya zorlanır.
Peki acaba yalan makinelerinin doğruluk payı nedir? Aslında hiç de sanıldığı kadar yüksek değil.
Yalan dedektörleri, kaygı, sinirlilik veya korkuya işaret edebilen psikofizyolojik bedensel tepkileri ölçerler.
Yani makine fizyolojik bir tepkiyi ölçüyor ancak bunun ne anlama geldiği tamamen insanın subjektif yorumuna bağlı.
Poligraf yani yalan makinesi temelde 3 şeyi izler:
Nefesiniz,
Kan basıncınız/kalp atış hızınız
Cilt iletkenliği (yani ter)
Göğsünüzün etrafındaki bir pnömografi nefesinizi ölçer, kalp atış hızınız bir tansiyon aleti ile izlenir ve parmak uçlarınıza takılan elektrotlar da terlemeyi ölçer.
Bunların içinde 'olası yalan' kontrol soruları da vardır. Bu olası yalan soruları, çoğu insanın kırmızı ışıkta geçme veya bu tür kabahatler hakkında yalan söylediği, ancak dürüst görünmek istedikleri fikrine dayanırlar.
Yalan makinesi, kalp atış hızınız arttığında veya terlemeye başladığınızda meydana gelen titreşimler ile nasıl tepki verdiğinizi ölçer. Olası yalan sorusunda daha sık sinyal verdiyseniz yalan testini geçersiniz, ama suçla ilgili sorularda daha fazla tepki verdiyseniz testte başarısız olursunuz.
Atan bir kalp ve terli eller, yakalanmaktan çok korktuğunuzu gösterebilir veya testi yapan kişiden çok etkilendiğiniz anlamına da gelebilir. Çünkü her ikisinde de fiziksel tepkileriniz aynı olacaktır.
Bedensel bir tepkinin ardındaki anlamı çıkarmak oldukça zordur ve bu konuda herkese uyan tek bir kalıp da yoktur.
Yani, bir yalan makinesi testine karşı fizyolojik bir tepkiniz olabilir, ancak yapmamış olabileceğiniz bir şeyle suçlanmanız da bunu bir kişiye yapabilir.
Temel olarak yalan makinesi, oyunda olabilecek plasebo etkisini ele almıyor.
Yalan makinesi testleri, doğruluğunuzu değil, birkaç nedenden dolayı olabilecek korkunuzu değerlendiriyor.
Aynı şekilde dürüst olmayan bir kişi, örneğin sosyopatlar gerçeği iyi saklayabilir ve yalan söylerken hiç endişeli olmayabilirler.
ABD'de 2015'ten 2018'e kadar üç yıllık bir analizin sonucu, ABD'deki 800 yargı bölgesinde siyahilerın aynı nedenle tutuklanma olasılığının beyazlardan beş kat daha fazla olduğunu ortaya çıkardı.
Sistemin zaten size karşı olduğunu biliyorsanız ve o şekilde yalan makinesi testine girerseniz, masum sayılmak için beyaz ırktan birine göre çok daha fazla uğraşmanız ve ter dökmeniz gerekecek.
Bunları destekleyecek kanıt bulunmamasına rağmen, testler hala kolluk kuvvetleri ve işverenler (örneğin polis, itfaiye) tarafından ABD ve Birleşik Krallık'ta adayları incelemek için kullanılıyor.
Mahkeme gözetiminde olmadığınız sürece yalan makinesi testine girmeye zorlanamazsınız.
Ancak, yalan makinesi testlerinin mahkemede kabul edilebilir olup olmadığı bulunduğunuz yere bağlıdır.
Örneğin, ABD'de, Yüksek Mahkeme, yararlı bir şekilde, bunların delil olarak kabul edilip edilmeyeceğine karar vermeyi bireysel yargı bölgelerine bırakmıştır.
Bu kulağa olduğundan daha zor geliyor olabilir. Ama sadece birkaç iyi zamanlanmış 'zamansız' terleme ile testinizin sonuçlarını anlamsız hale getirecek kadar berbat edecebilirsiniz.
İlk hedefiniz, testin ana bölümünden önce ilk kontrol sorusu bölümünde olağandışı temel yanıtlar veya olağandışı okumalar sağlayarak testi kesintiye uğratmaktır.
Bahsettiğimiz gibi, bu bölümde 'ilgili' sorulardan daha fazla bilginiz varsa, daha dürüst sayılırsınız.
Muhtemel yalan kontrolü soruları sırasında, diğer fizyolojik reaksiyonları başlatmak ve kontrol okumalarınızı atmak için dilinizi sert bir şekilde ısırmanız ve yalan söylemeniz gerektiğini de önerirler.
Terletmek için kontrol soruları sırasında korkutucu şeyler düşünebilir veya alternatif olarak kafanızda zor matematik problemleri çözebilirsiniz.
Peki ya nabız ve kan basıncı? Bunun için eski, güvenilir dostumuz anüs bölgesine dönebilirsin.
Bir kişinin anüsünü sıkarak, kan basıncını ve kalp atış hızını artırarak bir yalan makinesi testinden geçebileceğini biliyor muydunuz?
Makineyi kullanırken nefesini kontrol edebiliyordu ama nabzını, terini ve kan basıncını nasıl kontrol edeceğini bulamıyordu.
Ta ki bir arkadaşı gelip bu tekniği ona anlatana kadar.
Stres altındayken anüsünüzü sanki tuvaletinizi tutmaya çalışıyor gibi sıkarak doğal olarak kalp atışınızı hızlandırabilirsiniz.
Gerçek test soruları sırasında ise, rahatlama ve nefes alma düzeninize odaklanmanız gerekmektedir. İlgili suç sorularına az da olsa bir tepkiniz olsa bile, kontrol sorusu bölümündeki anüs çalışmanız zaten çok daha güçlü bir yanıt üretmiş olacağı için testten geçeceksinizdir.
Kontrolün poligrafçınızda değil, sizde olduğunu bilerek zihninizi daha rahat hale getirmelisiniz.
Duygularınızı ve hatta kalp ritminizi bile bu şekilde kontrol edebilir ve yalan makinesini kolaylıkla kandırabilirsiniz.
Elbette buna hiç ihtiyacınız olmamasını dileriz. :)
Bir sonraki içerikte görüşmek üzere.
Hemen uygularım artık ;)