'Faiz sebep, enflasyon sonuç' teorisi ile çıkılan yolda indirilen faizler, faiz ödemelerini ise düşürmedi. 2017 yılı sonrası Türkiye'de hem ekonomi yönetiminde tartışmalar bitmezken, kur ataklarının sıklıkla görüldüğü dönemde faiz harcamaları da bir o kadar arttı. Şöyle ki 2022 yılının ilk iki ayında bütçeden faize ödenen rakam 2017 yılının tamamına eşit.
2022 yılının sadece ilk iki ayında Türkiye 57,9 milyar liralık faiz ödemesi yaptı. İki aydaki ödeme 2017 yılının tamamında ödenenden daha fazla olurken, faiz giderlerinin bütçedeki payı yüzde 8,4 oranına kadar düşerken, 2021 yılında bu oran yüzde 11,3 oldu.
2003 ila 2021 yılları arasında Türkiye 515,7 milyar dolar faiz ödemesi yaptı. Bu dönemde ortalama yıllık 27,1 milyar dolar faiz ödemesi yapılırken, vergi gelirlerinin de yüzde 18’i faiz ödemelerine gitmiş oldu.
Euronews haberine göre, Türkiye’de TÜİK'in açıkladığı resmi verilere göre enflasyon yüzde 54’ün üzerinde olurken, Cumhurbaşkanı Erdoğan “Faiz sebep, enflasyon sonuç” tezini savunuyor.
Son yıllarda ekonomi yönetiminde yaşanan değişikliklerde Merkez Bankası başı çekerken, Erdoğan’ın faiz çıkışları sonrasında Merkez Bankası politika faizini yüzde 192dan yüzde 14 seviyesine kadar çekti. Türk Lirası'nda Dolar ve Euro öncelikli olarak görülen değer kaybı da enflasyonu tetikledi. Artan diğer göstergelerin de etkisiyle Türkiye’nin faiz yükü artıyor.
Bu faiz harcaması 2017 yılının tamamında ödenen 56,7 milyar liradan daha fazla olurken, 2017 sonrası TL'de değer kaybıyla birlikte faiz harcamalarında da tırmanış dikkat çekiyor. 2018 yılında 74 milyar TL, 2019’da 99,9 milyar TL, 2020’de 134 milyar TL ve 2021’de de 180,9 milyar TL'ye çıktığı görülüyor.
2021 yılında önceki yıla göre faiz giderleri yüzde 35, önceki 2 oranla da yüzde 81 oranında arttı.
Kriz yılı olan 2001'de Türkiye’nin faiz gideri 41,1 milyar TL olurken, AKP'nin iktidar olduğu 2002 yılında faiz harcamaları 51,9 milyar TL'ye çıkıyor. Sonraki 2003 yılında 58,6 milyar lira olan faiz ödemesi yapılırken, 2018 yılına kadar 2003 yılının altında ödeme yapılıyor.
Merkez Bankası'nın Elektronik Veri Dağıtım Sistemi olan EVDS'de ile Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerinde 2006 sonrası aylık veriler de alınabiliyor. 2006 öncesindeki veriler yıllık ortalama kur üzerinden hesaplanırken, 2006 ve sonrası aylık kur ortalaması üzerinden hesaplanıyor.
Türkiye bütçesinden 2021 yılında faiz gideri 21,3 milyar dolar olarak yapıldı. 2000 yılı sonrasında en düşük faiz harcaması 15,6 milyar dolar ile 2017’de yapılırken, sonrasında faiz giderleri kurdaki yükselişe karşın arttı. 2018’de 15,7 milyar dolar, 2019’da 17,8 milyar dolar, 2020’de 19,4 milyar dolar ve 2021’de de 21,3 milyar dolar oldu. 2022’nin ilk iki ayında toplam faiz gideri 4,3 milyar dolar olarak hesaplandı.
Merkezi bütçede faiz giderleri, bütçe giderleri içinde 2000’li yılların başında kademeli bir düşüşle yüzde 51’den yüzde 8’e kadar gerilerken, 2017'de dibi gören bu oran sonrasında yükselişe geçiyor ve 2021 yılında yüzde 11,3 oluyor.
Faizin bütçe giderleri içindeki payının 2000 yılında yüzde 44 olduğu görülürken, 2001'de yüzde 51 ile son 20 yılın zirvesi görülüyor. 2003’te yüzde 41,8 olan oran 2005’te yüzde 28,8’e; 2009’da da yüzde 19,8’e kadar geriliyor.
2000 yılında vergi gelirlerinin yüzde 77,1'i faize giderken, 2001’de bu oran yüzde 103,3 olarak vergi gelirlerini aştı. 2002’de ise yüzde 87'ye gerileyen oran 2003’te yüzde 69,5’e olurken, sonrasında düşüş trendine giriyor.
2004’te yüzde 55,9, 2005’te yüzde 38,1, 2010’da yüzde 22,9’a ve 2015’te yüzde 13 olurken, 2017’de yüzde 10,6 ile son 20 yıldaki dibini görerek yeniden yükselişe geçiyor ve 2020’de yüzde 16,1, 2021’de de yüzde 15,5 oluyor.
Her yıl ortalama 27,14 milyar dolar faiz harcamasına ödeniyor.
Politika faizinde ise dünyada en yüksek 10., Avrupa'da en yüksek faiz oranına Türkiye sahip.
Aralık 2021’de Kur Korumalı Mevduat (KKM) sistemini başlatan Türkiye'de faiz giderlerinin henüz nasıl etkileneceği bilinmezken, 70'li yıllara benzer 'Dövize Çevrilebilir TL Mevduat Hesapları' (DÇM) ya da 'Dövize Endeksli Mevduat' (DEM) modelinin açıklaması sonrasında dolar/TL'de görülen gerileme haftalar sonra yeniden yükselişe döndü.
Faiz haramdı hani? Nas ortadaydı?