193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile belirlenmiş ve kurumlaşmamış fakat ticari işlerle ilgilenen gerçek kişiler gelir vergisi ödemekle yükümlüdürler. Fakat bazı durumlarda yine ilgili kanunlarca belirlenmiş sektörler veya kişiler bu vergiyi ödeme yükümlülüğüne sahip olmazlar. Bu duruma da vergide esnaf muafiyeti denilmektedir. Öncelikle gelir vergisi ödemesine tabi olan kazanç grupları şu şekildedir;
Gelir vergisi ödemesine tabi olmayan kazanç grupları ise kanunlarca belirlenmiştir ve bu durumda vergide esnaf muafiyetine tabi tutulurlar.
Vergide esnaf muaflığından yararlanabilmek için bazı şartlar veya bazı çalışma koşulları aranmaktadır. Bunlar;
Bir iş yeri açmadan gezerek bazı perakende satışı yapanlar.
Yine bir iş yeri açamadan gezici olarak iş yapan küçük sanat çalışanları. ( Hamal, ayakkabı tamircisi, boyacısı, nalbant, çilingir, fotoğrafçı vs gibi)
Köylerde gezerek sanatın türleriyle uğraşan kişiler.
Hayvan veya hayvan arabası ile taşımacılık yapan kişiler.
Tarımda kullanılan hayvan arabası, hayvan, traktör, sandal gibi araçlarla her zaman olamaması kaydı ile arada bir insan veya eşya taşımacılığı yapan kişiler.
Evdeki mutfak gereçleri veya dikiş gereçleri ile herhangi bir kişi yanında çalıştırmadan tek başına dışarıya iş yapıp satan kişiler. (börek, çörek, mantı gibi çeşitli ev yemekleri ve oya, dantel, örtü, kırlent, kıyafet, tül gibi çeşitli gereçler.)
Kapı kapı dolaşarak evlerden birçok hurda malzeme alıp topladığı malların ticaretini yapan kişiler.
Kendi ürettikleri ürünleri el sanatları adı altında satanlar. (el dokuma işleri, bakır işlemeciliği, çini ve çömlek yapımı, sedef kakma ve ahşap oyma işleri, kaşıkçılık, bastonculuk, semercilik, yazmacılık, yorgancılık vs. gibi.)