Vergide Adaletsizlik Zengine Yarıyor, Vatandaşı Eziyor

25.07.2023 - 14:55

Türkiye’deki vergi sisteminin giderek daha fazla tartışıldığı ortamda, adaletsizlik artıyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesi ülkelerle karşılaştırılma yapıldığında, tüketim üzerinden alınan KDV ve ÖTV gibi 'dolaylı' vergiler, toplamın içinde ilk sırada yer alıyor. Bu vergilerin özelliği gelir düzeyi ayırt etmemesi olurken, özellikle varlıklı kesimden ve şirketlerden daha çok sıradan vatandaşın üzerindeki yükü artırması oluyor.

Gelir vergisi, kurumlar vergisi gibi gelirlerden alınan “doğrudan” vergilerde de Türkiye 2021 yılından yüzde 5,5 ile OECD sonuncusu oldu. yorumlarda iş dünyasının desteklenerek, bütçe açıklarında yükün vatandaşa yüklendiği konuşuluyor.

Yakın süreçte yapılan, KDV, ÖTV, MTV gibi vergi artışlarının vatandaştan çok tepki görmesinin sebebi, vergi sistemindeki adaletsizlik oluyor.

OECD ülkelerinin genelinde gelirlerden alınan vergilerin payı ortalama yüzde 11,2 seviyesinde olurken, Türkiye'de bu oran yüzde 5,5 olarak çok düşük kalıyor.

Norveç örneğinde, varlıklı kişilerden ve şirketlerden alınan gelir vergilerin toplamda payı, 2021 itibarıyla yüzde 20,4 düzeyinde olurken, vergi sisteminin en adil olduğu OECD ülkesi olarak görülüyor. ABD’de doğrudan vergilerin toplamda payı yüzde 12,8 seviyesinde görülüyor.

Özgürlük Araştırmaları Derneği (ÖAD) yazısında, Türkiye’de vergi sisteminin son düzenlemelerle de “giderek daha da adaletsiz hale geldiğine” dikkat çekiliyor.

Ekonomim'de Hilal Sarı'nın haberine göre, vatandaşların vergi sistemine dair bilinç ve farkındalığının artması gerektiği vurgulanırken, Türkiye’de dolaylı vergilerin kamu maliyesi gelirlerinde çok baskın bir rol oynadığı belirtiliyor.

Dolaylı vergilerin her yönden büyük bir gelir kalemi olmasının vergi bilincinin de sorunlu olmasına yol açtığına da dikkat çekiliyor. Zengin-fakir ayrımı olmadan alınan dolaylı tüketim vergilerinin toplamdaki yüksek olan payının vergi mükellefleri tarafından 'adil vergi sistemi' algısına zarar verdiği de vurgulanıyor.

Halk arasında "deprem vergisi" olarak bilinen, 1999 yılında Gölcük Deprem felaketinin ardından geçici getirilen ancak kalıcı hale dönüşen Özel İletişim Vergisi, ÖTV olarak kısaltılan Özel Tüketim Vergisi ve TRT bandrol ücreti sistemdeki adaleti sorgulatan vergilerin en başında geliyor.

ÖAD, yüksek vergiler nedeniyle kaçak ya da ithal ürünlere yönelimler olabileceğini ve vergilerdeki adaletsiz yükselişin daha fazla gelir yerine kayba neden olabileceğine dair uyarıyor. ÖTV’deki yükselişin fiyatları daha da artırarak Haziran 2023’te görüldüğü gibi vergi gelirlerinde düşüşe yol açmasına neden olduğu hatırlatılıyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, haziran ayı bütçe gerçekleşme raporunda merkezi toplam bütçe gelirlerinin sadece yüzde 29,24’ü doğrudan vergilerden oluştu.

'Adaletsiz bir vergi sistemi yaratan' olarak nitelendirilen dolaylı vergilerin yüzde 65,63’ü oluşturduğu görüldü.

Dolaylı vergilerin Ocak-Haziran 2023 döneminde dağılımında KDV yüzde 24,75, ÖTV yüzde 20,41, BSMV yüzde 3, ithal KDV yüzde 37,24, damga vergisi yüzde 2,21, harçlar yüzde 4,20 ve diğer yüzde 8,15'i oranında yer kaplıyor. Vergi dışı gelirlerin de yüzde 5,5 oranında bir payı bulunuyor.

KDV, haziran ayında alım gücünde düşüşle tüketimin temel kısma kayması, "gölge ekonomiye" kaçışla yüzde 131 oranında düşerken, 6 aylık dönemde yüzde 69 oranında artış gösterdi.

ÖTV’de de yüzde 96,6 oranında artış görüldü. BSMV'de yüzde 101,5, ithal KDV'de yüzde 40,9, damga vergisinde yüzde 98,7, harçlarda yüzde 60,3 oranında vergi gelirlerinde artış görüldü.

2023 ilk yarısında gelir vergisi geçen yıla göre yüzde 86,1, kurumlar vergisi de yüzde 10,6 oranında bütçede payını artırdı.