Bir palmiye ağacı, turkuaz deniz, kumsalda güneşlenen bir CEO ve banka hesabı dolup taşan bir şirket sahibi...
Ama işin aslı pek de o kadar “tatil gibi” değil. Ya da... Belki de tam olarak öyle.
Vergi cennetleri aslında dünyada paranın nasıl döndüğünü anlamak isteyen herkesin bir gün karşısına çıkacak kavramlardan biri. Ama hani hep uzaktan bakıyoruz ya böyle “yok artık bu işler nasıl dönüyor yaa” diye. Gel, bu işin mutfağına birlikte bakalım.
Vergi cenneti, çok düşük ya da sıfır vergi oranı uygulayan, finansal işlemlerde gizliliği garanti eden ve dışarıdan gelen şirketlere/şahıslara cömert imkanlar tanıyan ülkeler veya bölgeler anlamına geliyor. Bunlar çoğunlukla ada ülkeleri ama arada İsviçre, İrlanda gibi Avrupa’nın göbeğinden çıkan isimler de var.
Vergi oranı çok düşük.
Finansal bilgiler gizli tutuluyor.
Şirket kurmak aşırı kolay.
Gerçek sahiplik bilgisi saklanıyor.
Yani paranı getir ama kimseye söyleme kulübü gibi bir şey.
İşte en meşhur vergi cennetlerinden bazıları:
Cayman Adaları
Bermuda
Panama
Bahamalar
Man Adası
Monako
İsviçre
Singapur
Bunların çoğunda plaj var, vergi yok. Turizmle değil, finansal gizlilikle geçiniyorlar. Zaten bazıları için GSYİH’nin büyük kısmı finansal hizmetlerden geliyor.
Şaka gibi ama gerçek: Bu ülkelerde şirket kurmak bazen dakikalar içinde online olarak yapılabiliyor. Bazı yerlerde fiziksel olarak orada bulunmana bile gerek yok. Bir danışman buluyorsun, “benim adıma şu adreste şirket kur” diyorsun ve olay bitiyor. İsteyen, posta kutusunu şirket adresi olarak gösteriyor.
Apple, Google, Amazon gibi şirketler, milyar dolarlık kazançlarını vergi cennetlerine aktarıp, ülkelerinde ödemeleri gereken vergileri minimuma indiriyor. Bu işlemlere “kâr transferi” deniyor. Yani para örneğin Almanya’da kazanılıyor ama kâr resmi olarak İrlanda’daki ofise kaydırılıyor. Çünkü orada vergi daha düşük.
Bazı ünlüler, iş insanları veya yatırımcılar da mal varlıklarını, servetlerini bu ülkelere taşıyor. Bazen isimleri Paradise Papers, Panama Papers gibi belgelerde ortaya çıkıyor. Hani “Yahu bu adam vergi ödemiyor mu?” dediğimiz o meşhur isimler var ya, işte onların sırrı bu cennetler.
Vergi cenneti ülkelerinin en dikkat çeken özelliği gizlilik. Ve buradaki gizlilik, öyle dışarıya bilgi sızdırmayız seviyesinde değil.
Bu ülkelerde banka hesaplarına ait bilgiler, normal ülkelerdeki gibi gerekirse devlet inceler mantığıyla tutulmaz. Tam tersine, bu bilgiler mutlak gizlilikle saklanır ve çoğu zaman yerel otoriteler bile kimin neyi var, bilmez. 'Bu hesabın sahibi kim?' diye sorduğun anda duvara toslarsın. Aynı şekilde bu ülkelerde kurulan şirketlerin gerçek sahipleri çoğunlukla kayda bile alınmaz. Yani bir şirketin kimin adına çalıştığı, arkasında kim olduğu, gerçekten kimlerin parası döndüğü çoğu zaman bilinemez.
Birinci sırada çok uluslu şirketler var. Bu şirketler, vergi oranlarının yüksek olduğu ülkelerde faaliyet gösterse bile, elde ettikleri kârları vergi cennetlerine aktararak büyük vergi yüklerinden kurtuluyor. Nasıl mı? Diyelim ki bir teknoloji şirketi, Almanya’da milyar dolarlık ürün sattı. Ama bu satışın kârını, İrlanda’daki bir iştirakine “lisans bedeli” adı altında yolluyor. Böylece Almanya’da kâr sıfır, İrlanda’da vergi zaten düşük. Ve hop! Milyonlarca dolar vergi cebinde kalıyor.
Yani dünyaca ünlü milyarderler, yatırımcılar, ünlüler ve hatta bazı politikacılar.
Bu kişiler vergi cennetlerinde hesaplar açıp, offshore şirketler kurarak servetlerini hem gizliyor hem de vergiden kaçırıyor. Üstelik bunu yaparken çoğu zaman tamamen yasal yolları kullanıyorlar. “Benim burada şirketim var, ama burada yaşıyor gibi görünmüyorum” diyerek sistemle adeta dans ediyorlar.
Bu ülkeler, yabancı yatırımcıların kurduğu her şirketten, açtığı her hesaptan, verdiği her hizmetten komisyon alıyor. Yani bu ülkeler aslında kendi ekonomilerini tamamen bu vergi saklama turizmi üzerine kurmuş durumda. Sonuç mu? Üç taraf da kazanıyor.
Vergi cennetlerinin hikâyesi çok da yeni değil. 1950’li yıllardan itibaren, özellikle zenginlerin mal varlıklarını başka ülkelerde tutma eğilimiyle başladı bu sistem.
Ancak son 25 yılda küreselleşme, dijitalleşme ve finansal mühendislik gibi kavramlarla birlikte bu sistem adeta turbo motor taktı.
