Ekonomi deyince çoğumuzun aklına karmaşık grafikler, ciddi sunumlar ve hiç bitmeyen haber başlıkları gelebilir. Ama aslında işin içinde biraz merak ve doğru anlatım olursa bu konular gayet anlaşılır hale gelebiliyor.
Varlık balonu da kulağa teknik gelse de günlük hayatta etkilerini hepimizin hissettiği bir durum. Üstelik bazen o kadar sessiz şişiyor ki fark ettiğimizde çok geç olabiliyor. Bu yazıda hem balon nedir hem de patlayınca ne olur gibi soruların cevabını birlikte keşfedeceğiz!
Balon, aslında ekonomi dünyasında fazla şişirilmiş umutların sembolüdür. Bir varlık mesela bir ev, hisse senedi ya da kripto para piyasa tarafından aşırı değerlenir. Yani gerçek performansı ya da kazandırma potansiyeli belli bir seviyedeyken fiyatı çok daha yukarıya çıkar. Fiyatlar yükseldikçe insanlar daha fazla almak ister bu da fiyatları daha da artırır. Herkes kazanacağını sanır ama unutulan şey şudur balonlar sonsuza kadar şişemez. Bir yerde mutlaka patlarlar. Bu da bazen oldukça can yakıcı olabilir.
Bir balonun oluşmasının birkaç temel nedeni vardır bunlar düşük faiz oranları, aşırı iyimserlik, kitle psikolojisi ve çoğu zaman kaçırma korkusu olabilir. İnsanlar bir yatırım aracının yükseldiğini görünce ben de almalıyım diye düşünür. Bu zincirleme şekilde devam eder ve bir noktadan sonra kimse 'Bu gerçekten bu kadar eder mi?' diye sormaz. Sosyal medya, haberler ve çevreden gelen tavsiyeler de balonu besler. Özellikle herkes kazandığını paylaşırken sorgulamak yerine ben de kazanmalıyım düşüncesi ağır basar.
Bu konuyu daha iyi anlamak için geçmişe göz atalım. 2008 yılında ABD’de konut fiyatları öyle hızlı ve kontrolsüz yükseldi ki insanlar neredeyse sorgulamadan ev almaya başladı. Bankalar düşük gelirli insanlara bile bol bol kredi verdi çünkü herkes bu yükselişin süreceğini düşündü. Ancak bir noktada balon patladı, ev fiyatları çöktü ve kredi borçları ödenemez hale geldi. Sonuç? Tüm dünyayı etkileyen büyük bir ekonomik kriz. İşte bu varlık balonunun en bilinen ve acı örneklerinden biri.
Patlama anı geldiğinde ise işler tersine döner. Fiyatlar aniden düşmeye başlar, panik havası oluşur. Herkes elindeki varlığı satmaya çalışır ama alıcı bulamaz. Birkaç gün önce yüksek fiyata alınan bir varlık bir anda çok daha düşük bir değere iner. Bu durum sadece bireyleri değil şirketleri ve hatta tüm ekonomiyi etkileyebilir. Yatırımcılar zarar eder, piyasada güven sarsılır ve bazen bu patlamalar ekonomik krizleri tetikleyebilir. Yani o güzelim balon bir anda can sıkıcı bir çatırtıya dönüşebilir.
Evet, dikkatli olursan balonlardan uzak durmak mümkün! Öncelikle bir varlığın neden yükseldiğini anlamaya çalış. Eğer fiyatlar sadece herkes alıyor diye artıyorsa orada bir balon riski olabilir. Yatırım yapmadan önce mutlaka araştırma yap temel analizlere göz at ve sırf popüler diye bir şeyin peşinden gitme. Unutma sakin kalan kazanır. Sürüye kapılmadan, bilinçli kararlar vererek balondan uzak durabilirsin.
