Ufkunuzu Açacak Özellikteki 11 Kayseri Ağzı Atasözü/Deyimi

15.01.2015 - 00:02

31.05.2022 - 15:11

Kısmetiniz bir gün Orta Anadolu'ya düşerse, istikametiniz neresi olursa olsun yolun sizi geçirdiği bir şehirdir Kayseri... Güzide şehrimiz tarihin en eski çağlarından bu yana gerek bulunduğu konum ile gerekse zanaatkar ve akıllı insanı ile hep kendinden bahsettirir. Pastırmanın, sucuğun, zavzanın (Kayseri ağzında baharat), mantının ve tüccarlık ilminin başkenti Kayseri'nin çok fazla bilinmeyen ama bir hayli zengin olan sözlü bir kültürü de mevcuttur. Atasözü, deyim ve yerel ağız kelimelerinden oluşan bu son derece geniş kültürün çok ufak bir kısmına, Kayseri'ye özgü görüntüler eşliğinde listemizde yer verdik. Her biri okudukça 'keşke hemen birilerini bulsam da öğüt olarak falan bunları söylesem' diyeceğiniz cinsten.

1. "İşin yoksa ne aran Abdullanın hayadında?"

Bu atasözümüzde hedef kitle herhangi bir işi, gücü, bağlantısı ya da ilgisi olmadığı halde başkalarının söylediklerine kulak misafiri olan ve duyduklarından dolayı onları acımasızca eleştiren bir takım tabiri caizse 'işsiz' insanlardır. İstanbul ağzına 'Madem orda işin yok niye Abdullah'ın avlusundasın?' biçiminde çevrilebilir. Yöre halkının dedikodu sevmeyen kısmınca çok kullanılan bu söz, direkt olarak ikinci şahıslara söylendiği vakit son derece vurucudur.

2. "Sen de az zamanın Haççe abbası değelmişsin ha!"

Kayseri'de dış görünüş veya yaş olarak göstermediği halde görmüş geçirmiş, tecrübe sahibi olmuş ya da beklenmeyen eski olayları hatırlayan kimseler için kullanılır. Efsanevi bir kişilik olan, son derece tecrübeli Haççe ablamızın atıfta bulunulduğu bir sözdür. Cümlenin muhatabı kişiler, şakayla karışık biçimde övgüye mazhar olurlar.

3. "Ahrazın dilinden anası anlarmış"

Ahraz yerel ağızda 'sağır, dilsiz' manasına gelmekte. Bu atasözümüz çoğu yerde anlam kaymasına uğrayabilmekle birlikte, genel olarak bazı kişilerin bazı becerilerde usta olduğunu ve herkesin o becerileri gösteremeyebileceğini vurguluyor. Örneğin bazı insanlarla daha iyi anlaşabilen diğer insanlar veya bazı el aletlerini iyi kullanabilen zanaatkar gibi. Kayseri ve civarında sıkça duyabileceğiniz bir söz.

4. "Dört diyon doğuz diyon, topluyon otuz diyon"

Söyledikleriyle yaptıkları birbirine uymayan tutarsız kişileri tasvir etmekte kullanılan bir atasözü. Gerek kafiye özellikleriyle, gerekse eylem-anlam uyumuyla mükemmel bir yerel söz. Çok fazla da açıklamaya gerek yok. 4+9=30 ??

5. "Gönül düşmüş bir b*ka, o da mis gibi koka"

Aşk üzerine uyumsuzluğu betimleyen Kayseri atasözü. Bu cümle genellikle oğul, kız, torun, yeğen gibi yaşça küçük gençlerin kendileriyle uyumsuz ve mutlu olamayacağı ilişkiler kurduğunu / kuracağını düşünen Kayserili büyükler tarafından kullanılır. Anlam itibariyle özellikle feminist genç kızların ve özgürlükçü erkeklerin tepkisini çekme ihtimali olsa da, cümle yapısının anlattığı şeyle ilişkisi açısından yüzlerde gülümseme yaratır.

6. "Yerini buldun g*t, gümbür gümbür öt"

İnsanların kendilerini sağlama aldıkları zaman, her konu hakkında kolayca yorum yapabildiklerini anlatan, muhteşem ötesi cümle. Vücudumuzun ilgili organı rahat bir koltuk veya yatak gördüğünde nasıl yayım yayım yayılıyorsa, bazı insanlar da rahata erdikleri zaman makinalı tüfek gibi saydırır takdir edersiniz ki. İşte o durumu anlatan Kayseri ağzı bir atasözüdür. Direkttir, nettir, vurucudur. Kayserilinin karakteristik özelliğini olan dolaysız anlatımını gözler önüne serer.

7. "Al sana bir kaya, nerene dayarsan daya"

İstanbul ağzında 'kapak olsun' ne demekse, Kayseri ağzında da bu cümle o manaya gelir. Kayseri'de gereksiz ve anlamsız cümleler sarfeder üstüne de uygun cevabı alırsanız, üçüncü şahıslar tarafından bu atasözüne maruz kalabilirsiniz. Kayserilinin başka bir tipik özelliği olan abartı da taşlamanın bu cümlede 'kayalama' olarak betimlenmesiyle görülüyor. Mükemmel bir atasözü.

8. "Ağustosta denize girsek, balta kesmez buz olur"

İşlerin bir türlü rast gitmediği, bir şeylerin hep ters gittiği zamanlarda Kayseri'de bu atasözüne başvurulur. Biraz da denize kıyısı olmayan bir şehrin, deniz hasretini betimler aslında. Ağustosun ortasında baltanın giremeyeceği şekilde donan bir denizin çok büyük bir şanssızlık olduğu gibi, Kayserili de başına gelen bir takım talihsiz olayları bu yerel sözle belirtir. Yörenin efdane cümlelerinden biri.

NOT: Fotoğraftaki yer, Kayseri'nin 25 km kuzeyindeki Yamula Barajı'dır.

9. "Enik it ürümeye havasmış"

Kayseri ağzında haddini aşan insanların yerildiği bir başka atasözü. Henüz bir konu hakkında görüş belirtecek veya eyleme geçebilecek olgunluğa erişmemiş insanların o konu hakkında haddini aşan davranışlarda bulunmasını anlatan, vuruculuk ve özlülüğü aynı potada eritebilen başka bir Kayseri sözlü anlatım efsanesi. İstanbul ağzına 'Yavru köpek üremek istermiş' şeklinde çevirebiliriz.

10. "İt doydu da Haydara mı kaldı?"

Listemizde sevimli dostlarımız köpeklerin başrolünde bulunduğu ikinci Kayseri ağzı atasözü. Burda anlatılmak istenen kısıtlı bir nimetten (yemek, durum, para vb.) faydalanması gereken kişilerin öncelikli olarak yarar görmesi gerektiği, öncelikli olmayanların ise pek fazla heveslenmemeleri gerektiğidir. Kesinlikle Haydar isimli vatandaşlarımızı bireysel olarak hedef almamaktadır. Kayseri sözlü kültürünün zenginliğini yansıtan, listede anlaşılması zor ama kullanıldığı yere cuk diye oturan atasözlerindendir.

11. "Doğru söze hacı emmi ne desin?"

Ülkemizde değişik formatları sıkça sarfedilen bu atasözü Kayseri'de hacı babalar üzerinden şekillenmiş durumda. Hac farizasını yerine getirenlerin bilgeliğinin kabul edildiği bu yerel atasözü, onları bir nevi karar mercii haline de getiriyor. Hacı emmi onaylarsa Kayseri'de sırtınız yere gelmez.