Doğuya doğru yapılan uçak yolculukları hep daha kısa sürüyor, fark ettiniz mi? Çoğu kişi bunun sebebini “Dünya dönüyor ya hani” diye açıklıyor. Ama işin aslı o kadar basit değil. Uçağın hızı değişmiyor, ama yukarıda neler olup bittiği çok şeyi etkiliyor. Çünkü asıl farkı yaratan şey, jet stream denen deli gibi esen hava akımları. Peki neymiş bu jet stream? Bakalım!
Güneşin atmosferi ısıtması ve Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle oluşuyorlar. Özellikle kutuplara yakın ve tropikal bölgelerde yoğunlaşıyorlar ve genellikle batıdan doğuya doğru esiyorlar. Yani uçağın arkasına dev bir rüzgar desteği gelmiş gibi düşünün. Bu sayede uçak doğuya giderken adeta rüzgarı arkasına alıyor, sanki gökyüzünde akıntıya kapılmış gibi süzülüyor.
1952 yılında Tokyo’dan Honolulu’ya yapılan bir uçuşta bu jet stream’in avantajı ilk kez keşfedilmişti. Uçak normalde 18 saatte varması gerekirken bu sayede 11.5 saatte ulaşmış. Bugün hala pek çok hava yolu, özellikle okyanus aşırı uçuşlarda rotalarını bu hava akımlarına göre planlıyor.
Son araştırmalara göre Kuzey Atlantik ve Avrasya üzerindeki kış jet stream’leri son yıllarda hız kazanmış durumda. Ortalama hızları %8 artarak saatte 212 kilometreye kadar çıktı. Üstelik bu güçlü hava akımları kuzeye doğru kayıyor ve alışıldık sınırlarının dışına taşmaya başlıyor.
Küresel ısınmanın etkisiyle bu akımların önümüzdeki yıllarda daha dengesiz ve değişken hale geleceği düşünülüyor. Bu da sadece uçuş süresiyle sınırlı bir etki değil; uçakların kaç yolcu alabileceğinden, ne kadar yakıt taşıyabileceğine kadar pek çok detayı etkiliyor.
Üstelik bu türbülans öyle önceden fark edilecek bir şey de değil; ne pilot görebiliyor ne radarlar algılayabiliyor. Özellikle yavaş ve hızlı hava akımlarının çarpıştığı yerlerde bu sarsıntılar daha da artıyor. Bilim insanları, küresel ısınmanın etkisiyle bu türbülansların 2050’ye kadar yüzde 170 oranında artabileceğini söylüyor.
Mesela 1997’de Tokyo’dan Honolulu’ya giden bir uçuşta, uçak bir anda yaklaşık 30 metre düşmüş ve kemerini takmayan bir yolcu hayatını kaybetmişti. Yani jet stream bazen işleri hızlandırsa da böyle riskleri de beraberinde getiriyor. Özellikle 15 saati geçen uzun uçuşlarda bu etkiler daha da belirgin halle geliyor.