Tarihi ve mimarisiyle dikkat çeken Santa Harabeleri, Ortodoks Hristiyanlar tarafından kurulmuş bir maden köyü. 1999'da ‘Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı’ ilan edilen, 2020 yılının Ekim ayında ise restorasyon çalışmalarına başlanan Santa'nın güzelliğine kendinizi kaptırmamanız mümkün değil! Eğer tarihi yapıları seviyor ve ülke sınırları içinde yer alan güzellikleri keşfetmek istiyorsanız Santa Harabeleri tam da size göre!
Madencilik kasabası olarak inşa edilen Santa Harabeleri, Gümüşhane’ye 72, Trabzon'a ise 42 kilometre uzaklıkta bulunuyor. 17. yüzyılda Yanbolu Deresi'nin doğduğu vadilerle birbirinden ayrılmış olan üç ayrı yamaç üzerine inşa edilen köy, güzelliğiyle ziyaretçilerini büyülüyor. Günümüzde Dumanlı köyü adını alan bölge, toplam 7 mahalle ve 300 evden oluşuyor.
1461 – 1476 yılları arasında, Fatih Sultan Mehmet döneminde Doğu Karadeniz Bölgesi'yle beraber fethedilerek Osmanlı İmparatorluğu topraklarına eklendi. 1500 – 1800 yıllarında en önemli madenci yerleşim yeri olan ve en parlak çağını yaşayan bölge, 1923 mübadelesi ile Ortodoks Hristiyan halkın Yunanistan’a göç ettirilmesiyle boşaltıldı. Mübadeleyle bölgeden gönderilen Santa'lılar 1924 yılında Yunanistan'da Santa'ya benzeyen bir yerde Nea Santa isimli yeni bir köy kurdular. Santa Harabeleri ise günümüzde sadece yaz aylarında yayla olarak kullanılıyor.
Köyün ticari gelişiminde etkili olan madencilik, bölgenin pek çok Ortodoks göçü almasını sağladı. Mevcut demir ve kurşun ile birlikte gümüş madenleri de çıkarılarak işlendi. 16 ve 18. yüzyıllarda oldukça verimli şekilde işletilen madenler, halkın geçimini sağladı. Bölge önemli derece gelişerek ekonomik refaha erişti. Madenlerin iyi işletildiği dönemde Osmanlı Devleti bölge üzerinde ayrıcalıklar sağlamayı ihmal etmedi. Bu nedenlerle bölgeye yıllar içinde pek çok göç hareketi gerçekleşti.
Göçler madenlerin kapandığı, sosyal ve idari sorunların yaşanmaya başlandığı 18 ve 19. yüzyıla kadar sürdü. Madenlerin kapanmasından sonra bölge kapalı tarım ve hayvancılıkla geçim sağlanan bir yerleşim yerine dönüştü. Tahıl, sebze ve rakıma uyum sağlayan armut, elma, erik gibi meyveler bölge halkı tarafından yetiştirilmeye başlandı.
Köyün kurulduğu zamanlarda 9 ayrı mahalleden oluştuğu tahmin ediliyor. Ortodoks Hristiyanların yaşadığı bölge, taştan oluşan iki katlı konutlardan oluşuyor. Ayrıca her mahallede bir kilise, her sokakta bir çeşme ve bir okul görmek mümkün. Bölgede büyük çoğunluğu 19. yüzyıla ait, sanatsal değere sahip pek çok anıtsal, dini ve sivil mimari yapıları bulunuyor. En ulaşılabilir malzeme olan taş ve ahşap kullanılarak inşa edilmiş evler de yer alıyor. Ancak hazine avcılarının ve doğa olaylarının sonucunda çok sayıdaki kiliseden sadece 5 tanesi günümüze kadar sağlam gelebildi. Harabe haline gelmiş olsa da 17. yüzyılın koşulları ve coğrafi sıkıntılar göz önüne alındığında yapılardan etkilenmemek mümkün değil!
Son yıllarda özellikle fotoğrafçıların ilgi odağı haline gelen bölge bakımsızlıktan zarar görmüş olsa da oldukça önemli mimari yapılara ev sahipliği yapmaya devam ediyor. Turizm faaliyetlerini canlandırmak için ciddi çaba sarf edilen bölgenin yeterli ilgiyi göremediği düşünülüyor. Bu nedenle Santa Harabeleri 1999’da Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından birinci ve üçüncü derece arkeolojik sit alanı ilan edildi.
Yeşile ve temiz havaya doyacağınız bu bölgeyi ziyaret etmek isterseniz doğru zamanı seçmeniz çok önemli. Özel aracınız olmadan ulaşmanızın mümkün olmadığı bölge, engebeli yollara sahip. Bahar ve yaz ayları en rahat ulaşım zamanları olarak tavsiye ediliyor. En az yağış aldığı ay ağustos ancak yine de gitmeden önce hava durumunu öğrenmenizde fayda var!
Bölgeye ulaşım Trabzon Havaalanı'ndan araçla yaklaşık 1 saat 35 dakika sürüyor. Rize - Artvin Havaalanı'ndan da 131 kilometre mesafede bulunuyor ve araçla yaklaşık 2 saat sürüyor. Gümüşhane şehir merkezinden Santa Harabeleri'ne gitmek için önce Arzular Köyü üzerinden ilerlemeniz gerekiyor. Sonrasında önünüze çıkan tabelaları takip ederek harabeleri kolaylıkla bulabilirsiniz. Sizi bekleyen bu uzun yolculuk boyunca karşılaşacağınız manzaralar, bölgede göreceğiniz yapılar ve yıllar öncesinde orada yaşamış insanların hayatlarına dokunduğunuzu hissetmek, tüm yolculuğunuza değecek!
Tamam şimdi herkes öğrenince... Bombok bir yer hale getirilir orası...
hemen ak_toki devreye girip otopark ve sosyal tesis yapıp içine sıçsın.
Şöyle ki üç yıl önce gitme fırsatım oldu.Bütün yapılar ahır, samanlık vs. olarak kullanılıyor.Koruma altında olan bir yer değil.Ve merak etmeyin gidecek insan sayısı reklam yapılsa da çok azdır.Çünkü yaklaşık üç saat bozuk yolda tırmanıyorsunuz ve yol boyu santa harabelerine gelene kadar tabela yok.Yollar sürekli ikiyr ayrılıyor, şanslıysanız köy halkıyla irtibat kurup doğru yolu bulabilirsiniz.