Zaman zaman insan herhangi bir şeyi merak eder ve o şey hakkında bilgi bulmak amacıyla derin bir araştırma içine girer. İşte yine böyle bir durum içindeyken karşıma çıkan ve okurken epey keyif aldığım Tarihte İlkler sayfasından ilginç gelen bilgileri sizler için derledim.
İhap Hulusi Görey, Türk grafik sanatının kurucusu ve illüstrasyon sanatının Türkiye'deki ilk uygulayıcısı olup reklamcılığın ilk büyük isimlerindendir. En çok bilinen işleri Türk markaları için yaptığı tasarımlardır. Birçok devlet kurumunun kurumsal kimliğini oluşturmuş ve bunları yaparken aslında yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti'nin görsel kimliğinin oluşturulmasında katkı sağlamıştır.
Ülkemizde ilk Anneler Günü, 'Kadınlar Derneği'nin aracılığıyla 1955 yılında kutlandı. Anneler Günü'nün dünyanın birçok ülkesinde Mayıs ayının ikinci pazar gününde kutlanması gelenek haline gelmiştir. Dünyada ilk Anneler Günü ise, Amerika'da kutlanmış, daha sonra öteki ülkelere yayılmıştır.
1822 doğumlu Alman arkeolog Heinrich Schilemann Rusya'da ticaret yaparak biriktirdiği paraları, kazılarına harcadı. Ülkemizde yapılan ilk arkeolojik kazıyı gerçekleştiren Schlimann, 'Truva'yı bulan adam' olarak tarihe geçti.
“Dünyanın ilk araba vapuru” olan Suhulet, 1871 yılında Üsküdar - Kabataş arasında çalışmaya başladı.
Osmanlılarda deniz taşımacılığı 'Şirket-i Hayriye' adlı kuruluş tarafından yapılıyordu. Bu kuruluştan bir yöneticiyle bir teknisyen, araba vapuru yaptırmak için İngiltere'ye gittiler. 1869 yılında da araba vapuru ısmarlandı. O sıralarda İngiltere'de bile karşıdan karşıya deniz ulaşımı, halat ya da zincirlerle çekilen sallarla yapılmaktaydı.
İstanbul'a 87 yıl hizmet veren Suhulet, Çanakkale Savaşı sırasındaki hizmetleri ile “Gazi” unvanını da almıştı.
Türkiye'deki ilk müze çalışmaları Aya İrini'de başlamıştır. III. Ahmet döneminde Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinden gönderilen eserler Tophane Müsiri (Maresal) Damat Fethi Paşa tarafından Mecma-i Esliha-i Atika (Eski Silahlar Koleksiyonu) ve Mecma-i Asar-ı Atika (Eski Eserler Koleksiyonu) isimleri altında iki ayrı bölüm olarak Aya İrini'de toplanmıştı. Bu müze 1875'te Çinili Köşk'e taşındı. 1908'de yeni bir askeri müzenin kurulması için Aya İrini'de çeşitli tarihsel malzeme depolandı. 1949'a kadar Askeri Müze olarak hizmet verdi.
Türkiye'de ilk Atatürk Heykeli, İstanbul Gülhane Parkı'nın denize yakın bölümünde 3 Ekim 1926 günü dikildi. Heykel, Avusturyalı heykelci Heinrich Krippel tarafından yapıldı.
Türkiye'de avukatlık yapan ilk Türk, Kırımîzade Neşet Molla'dır. 1843-1906 yıllarında yasayan Neşet Molla, Kırımîzade Reşit Efendi'nin oğludur. Muallimhane-i Nüvyab'tan mezun olduktan sonra 1892 yılında İstanbul'da avukatlığa başlayan Neşet Molla, ilk Türk avukatıdır. Kırımîzade Mecmuasi ve Fihristi ile Ahlak adlı iki eseri vardır.
1948 yılında İngiliz Kraliyet Balesi'nden Dame Ninette Valois davet edilmiş ve onun çalışmaları ile 1948 yılında İstanbul Yeşilköy'de ilk bale okulu açılmıştır. 26 öğrencisi bulunan bu bale okuluna yine İngiliz Kraliyet Balesi'nden Joy Newton atanmıştır. Böylece Türk balesi İngiliz balesinden örnek alınarak başlamıştır.
1950 yılına kadar İstanbul'da kalan bale okulu, o yıl, Ankara'ya nakledilmiştir. 1957'de ilk mezunlarını vermiştir. Uzun süre Ankara Devlet Konservatuvarı bünyesinde kalan bale bölümü 1963 yılında Devlet Balesi adı altında bağımsız bir grup olarak çalışmalara başlamıştır.
Ülkemizde gerçek anlamda kurulan ilk banka, İstanbul Bankası'dır. 1847 yılında faaliyete geçen bu bankadan sonra, 1863 yılında Osmanlı Bankası ve daha sonra da başka yabancı bankalar açıldı. 1867 yılında bütünüyle yerli sermayeli bankalar kurmak kararı alınınca, ilk yerli banka kuruluşumuz olan Emniyet Sandığı ortaya çıktı.
Kırmızı zemin üzerine beyaz hilal ve yıldız konarak oluşan bayrak ilk kez Osmanlı Devleti tarafından 1844 yılında kabul edilmiştir. Bayrak, 29 Mayıs 1936'da 2994 Sayılı Türk Bayrağı Kanunu ile şekillendirilmiş ve Türkiye'nin ulusal bayrağı olarak kabul edilmiştir. 22 Eylül 1983'te 2893 Sayılı Türk Bayrağı Kanunu ile bayrak ölçütleri belirlenmiş ve bayrak son halini almıştır.
Bomonti Bira Fabrikası, Şişli’de bulunduğu semte adını veren ve İsviçreli Bomonti kardeşler tarafından kurulan, Türkiye’nin ilk modern bira fabrikasıdır. 1890 yılında İstanbul Feriköy’de kurulan fabrika, 1902’de bugünkü yerinde hizmet vermeye başlamıştır.
1912 yılında, Bomonti ve rakipleri olan Nektar Şirketleri birleşerek, Bomonti-Nektar Birleşik Bira Fabrikaları şirketini kurmuşlardır. Ayrıca 1930’lu yıllarda açılan Bomonti Bira Bahçesi, 1950’li yıllara kadar İstanbullulara hizmet vermiştir. Fabrika, 1938’de Tekel’in yönetimine girmiştir. 1976 yılında 37 milyon litre üretime ulaşmış olan fabrika,1991’de boşaltılmıştır.
2 Aralık 1873 günü bir tüzükle çalışmaya başlayan Dersaadet Tahvilat Borsası, Türkiye'nin ilk borsası sayılır. 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlılar'da sanat ve ticaretle uğraşanların lonca örgütleri de ilk borsa kuruluşlarıysa da, resmi bir nitelik taşımazlar. Ülkemizde ilk ticaret borsası İzmir'de, İzmir Ticaret ve Sanayi Borsası adıyla 1886 yılında kuruldu.
Çağdaş gereklerine uygun anlamda ilk cam fabrikası, 17 Şubat 1934'te İş Bankası öncülüğünde İstanbul Paşabahçe'de kuruldu. 'Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası' adlı bu kuruluş, Türkiye'nin cam gereksiniminin büyük bir bölümünü karşıladıktan başka, yurt dışına da ihraç ürünler üretiyordu.
1909 yılında Nestlé çikolataları İstanbul Karaköy’de ilk satış ofisinin açılmasıyla Türkiye’de satılmaya başlandı. Ardından 1927’de üretim Türkiye’ye taşınarak İstanbul Feriköy’de ülkenin ilk çikolata fabrikası açıldı. 500 kilo günlük üretim kapasitesiyle çikolata üretimi yapan fabrika, Türk halkının çikolatayla tanışmasını ve sevmesini sağladı.
Dünyanın ilk denizaltısı 1719 yılında Mimar İbrahim Efendi tarafından “Tahtelbahir” adıyla yapıldı. Bu buluş Seyyid Vehbi’nin Sürname-i Hümayun adlı kitabında anlatılıyor. Bundan yüz yıl sonra Sultan 2. Abdulhamid tarafından yaptırılan denizaltı da ilk torpido atabilen denizaltısı oldu.
1955 yılında İstanbul'da Sirkeci-Halkalı arasında çalışmaya başladı. 1969 yılında ise İstanbul'un Anadolu yakasında Haydarpaşa-Gebze arasında ikinci elektrikli tren işletmeciliğine geçildi.
Atatürk tarafından 1931'de Beylerbeyi Sarayı'nda düzenlenen Balkan Oyunları Festivali, ülkemizdeki ilk festival oldu. İlk tiyatro festivali ise Devlet Tiyatroları tarafından 1959 yılının Mayıs ayında Antalya Aspendos'ta düzenlendi.
1901 yılında Kadıköy'de Reşat Danyal, Fuat Hüsnü Kayacan ve arkadaşları ilk Türk takımı Black Stocking Football Club'ı kurdular. Kuruluşundan birkaç hafta sonra, 26 Ekim 1901 tarihinde, Kadıköy'deki Papazın Çayırı'nda şehirdeki Rum takımı karşısında ilk maçına çıktı. Maçı 5-1 kaybeden takımın tek golünü atan isim Fuat Hüsnü Bey'di. Maç sona erdikten sonra sahaya giren hafiyeler, bazı kişileri tutukladı. Bu baskının sebebi, kulüp başkanı Reşat Danyal Bey'in Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid'in veliahtı konumundaki Şehzade Reşad Efendi olduğuna ve kulübün esas amacının padişaha karşı bir darbe örgütleme olduğuna dair bir iddia ortaya atılmasıydı. Bu baskının ardından kulüp feshedildi ve faaliyetleri sona erdi.
Çapanzade Agâh Efendi'dir. İlk özel gazete olan 'Tercüman-ı Ahval'i de o yayınladı. 21 Ekim 1860 günü çıkan bu gazetenin en önemli yazarı da Şinasi idi. İki yıl sonra Şinasi, gazeteden ayrıldı, ancak Agâh Efendi, tam 6 yıl sürekli olarak gazetesini çıkarmayı başardı.
Güreş dalında ilk dünya şampiyonu olan güreşçimiz, Kara Ahmet'tir. 1897 yılında Avrupa'ya giden Kara Ahmet, yaptığı bütün karşılaşmaları kazandı. Fransa'da 1899'da dünya şampiyonası düzenlenmişti. Kara Ahmet'in 'grekoromen' dalında katıldığı karşılaşmalar, dünyanın en önemli güreşçilerini tuşla yenerek dünya güreş şampiyonluğunu elde etmesiyle son buldu.
Türkiye'de ilk güzellik yarışması, 1929 yılında Cumhuriyet gazetesi tarafından düzenlendi ve Feriha Tevfik (Dağ), ilk güzellik kraliçemiz oldu. Cumhuriyet'in ilanından 6 yıl sonra, Türk kadınının henüz çarşafı yeni attığı bir sırada yapılan bu yarışma, büyük anlam taşıyordu. 2 Eylül 1929 günü Cumhuriyet gazetesi binasında yapılan seçimde, Feriha Tevfik, 'Türkiye Güzeli' olurken, Semine Hanım ikinci, Matmazel Araksi de üçüncü güzel ilan edildi.
Bir Türk doktoru olan Hulusi Behçet(sağda) tarafından ilk defa 1937 yılında teşhis edilen ve bu nedenle uluslararası literatürde soyadıyla anılan Behçet Hastalığı.
Genelde deri altı, göz, beyindeki kan damarlarının iltihaplanmasına yol açan, sebebi bilinmeyen, nadir görülen, bağışıklık sistemi ile ilgili bir hastalıktır. En çok 30-40 yaşlarındaki erkeklerde görülür. Başta Türkiye olmak üzere Çin’e kadar uzanan ülke insanlarında diğer ülkelere nazaran daha sıkça rastlanmakla birlikte dünyanın her yerinde Behçet Hastalığı görülmektedir. Dünya'da en çok Japonya, Türkiye ve İsrail'de görülür.
Ülkemizde ilk kez bir insandan diğerine kalp naklini, 22 Kasım 1968 tarihinde Ankara Yüksek İhtisas Hastanesi'nde Dr. Kemal Beyazıt gerçekleştirdi. 14 yaşındaki fırın işçisi Erdal Yıldırım'ın kalbi, 3 çocuklu anne 41 yaşındaki Maviş Karagöz'e takıldı. Ancak hasta, yeni kalbiyle birkaç saat yaşayabildi.
25 Kasım 1968 günü, bu kez İstanbul Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi'nde, Dr. Siyami Ersek, Türkiye'de ikinci kalp nakli ameliyatını yaptı. Ersek, trafik kazasında ölen 50 yaşındaki bekçinin kalbini, 26 yaşındaki Ali Akgül'e taktı. Bu hasta da, 39 saat yaşayıp, öldü.
1953 yılında Muhsin Ertuğrul'un yönettiği 'Halıcı Kız'dır. Fotoğraf yönetmenliğini Ahmet Cezmi Ar yapmıştı. İçinde renkli bir parça bulunan ilk Türk filmi de, 1949'da çevrilen ''Çıldıran Kadın'dır. Filmdeki renkli parçada, İstanbul'daki Kız Kulesi'nin çok az süren bir görüntüsü yer almıştı.,
Ankara ve İstanbul'da PTT'nin posta görevlerinde yararlanmak amacıyla kurduğu 5'er kilovat gücündeki verici istasyonlarından, 1927 yılında yapıldı. Deneme niteliğindeki bu yayınları, 1936'ya kadar Türk Telsiz Telefon Kuruluşu yönetti.
İlk radyo istasyonu da, Ankara'da kuruldu. 28 Ekim 1938 günü sürekli yayınlara başlayan bu yeni radyo, uzun dalga 'Türkiye Radyosu' ve kısa dalga 'Ankara Radyosu' adıyla görev yapıyordu. İstanbul Radyosu'nun sürekli yayına başlayışı ise 1 Eylül 1949 günü gerçekleşti.
Senaryosunu Nazif Tepedelenlioğlu'nun yazdığı 'Bir Millet Uyanıyor' adlı filmdir. 1932 yılında çevrilen film, Türkiye'de seslendirildiği ve Muhsin Ertuğrul'un en önemli yapıtlarından birisi olduğu için ilginçtir. Filmin belli başlı oyuncuları Ferdi Tayfur, Atıf Kaptan, Naşit Özcan, Emel Rıza ve Kevser'di. Mustafa Kemal Atatürk'ün Söylev'inden derlenmiş olaylardan esinlenerek yazılmış senaryonun, sağlam bir yapısı olmadığı için bu film, beklenen başarıyı elde edemedi.
Ülkemizde ilk televizyon yayınlarım, İstanbul Teknik Üniversitesi başlattı. Yayınlarla ilgili çalışmalara 1950 yılında geçildi. Projenin uygulama alanına girmesi, verici cihazlarının gelmesi 1952'de tamamlandı. Aynı yıl da yayına geçildi. Yayınlar, cihazların yetersiz oluşu ya da tahsisat yokluğu nedenleriyle daha çok stüdyo çalışmalarıydı. Ancak, bir keresinde kamera, Taşkışla'daki Teknik Üniversite binasının damına çıkarıldı ve Mithatpaşa Stadyumu'nda oynanan bir futbol maçı, oradan görülebildiği kadarıyla seyircilere iletildi. Teknik Üniversite'nin yayınlarını izleyenlerin sayısını kesin olarak söylemek mümkün değildi. Daha fazla bilgi için şu Onedio içeriğimize bakabilirsiniz.