Kayıt dışı istihdam, son yıllardaki düzenlemelerle önemli ölçüde düşse de hâlâ ülkemiz için büyük bir sorun. Kayıt dışılık oranı bugün yüzde 34 seviyesinde. Bu, yaklaşık 10 milyon kişinin hâlâ bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalıştığını gösteriyor. Kayıt dışı istihdam en çok kadınları vuruyor. Neredeyse çalışan her iki kadından biri resmi kayıtlarda yok.
2000 yılında yüzde 50’yi aşan kayıt dışılık oranı bugün yüzde 34 seviyesine kadar düşmüş durumda. Bu, yaklaşık 10 milyon kişinin hâlâ bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalıştığını gösteriyor.
Yani, çalışıyorlar ama sağlık sigortası, tazminat, izin ve emeklilik gibi güvencelerden yoksunlar.
Tarım sektöründe kayıt dışı istihdam oranı yüzde 82,2. Tarım ve ücretsiz aile işçiliği, kayıt dışılığı yükselten bir etken.
Ücretli çalışanların neredeyse yüzde 19’u da kayıt dışı.
Çalışan kadınların yüzde 46’ya yakını resmi kayıtlarda yok. Yani, neredeyse çalışan her iki kadından biri kayıt dışı. Ne sigortaları, ne emeklilikleri var.
Erkeklerde bu oran yüzde 29 seviyesinde.
Tarımda kayıtlı çalışan kadın bulmak neredeyse imkânsız, her 100 kadından 94’ü kayıt dışı.
Kocaeli Üniverstesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aziz Çelik’e göre, kadınlar iş gücü piyasasına girmek ve çıkmak konusunda daha esnek kabul ediliyor.
Yani erkek geliri sağlayan, kadın yan geliri sağlayan olarak görülüyor.
Kayıt dışı istihdamdakilerin kazandığı ücretlerle ilgili bir veri yok. Ancak Çelik’e göre çoğu zaman asgari ücretin altında kazandıklarını söylemek mümkün:
'Kayıt dışılığın nedenlerinden biri, iş veren için ücret maaliyeti. Vergi ve sigortasını ödeyecek durumda olsa bu yola başvurmaz.'
Ayrıca kayıt dışı istihdamda çalışmak zorunda olanlar, tazminat hakları da olmadığı için işten çıkarılmalarda hep listenin başındalar.
Bu konuda bazı adımlar çoktan atılmış olsa da, Çelik'e göre daha alınması gereken çok yol var:
'Ücretlerin bankaya yatırılması konusunda getirilen yükümlülükler kayıt dışılığı önemli ölçüde düşürdü. İdari tedbirler ve ekonomik dönüşümle kayıt dışılığı azaltmak mümkün.'
Özel sektörde yüzde 4 civarında. Denetimde de yetersizlikler olunca yeteri kadar etkili olunamıyor.
Halen çok sayıda kurumda, çalışanın çalışma gün sayıları eksik bildirililiyor, ücretleri var olandan az gösteriliyor ve geri kalanı elden veriliyor.
Çelik'e göre, cezalar konusunda sık sık çıkarılan vergi uzlaşmaları, affedilmeler, yapılandırmalar da, kayıtlılık meselesini oldukça olumsuz etkiliyor.
Umay Aktaş Salman, Sevda Öztürk, Sibel Denizmen - Aljazeera Türk
Siz devletin kayıt dışıyla mücadele ediyormuş gibi yaptığına bakmayın. Bir tanıdığım sigortasız çalıştırıldığı işyerini o işyerine gelen kargoları teslim aldığına dair belgelerin fotokopileri ile hem SGK`ya (o zaman SSK`ydı) hem de Çalışma Bakanlığına şikayet etti. Birkaç ay sonra SSK`dan “işverenle görüştük o işyerinde çalışmadığınızı söyledi, işyerinde çalıştığınız tespit edilememiştir, istiyorsanız mahkemeye gidin” minvalinde bir cevap geldi. Yani SSK “patrona sorduk yok dedi” deyip kendileri için işçinin delilinin patronun sözü karşısında hiçbir hükmü olmadığını söyledi. Gönderilen belgenin altında koca koca ünvanları ve imzaları olan bu utanmazlardan hiç biri patrona “kardeşim senin işyerin yol geçen hanı mı, işyerine gelen kargoları yoldan geçenler mi teslim alıyor” diye sorma cesareti gösterememiş veya akıl edememiş ya da akılları ve vicdanları satın alınmış. Bu ülkede adalet her zaman haklıdan yana değil güçlüden yana işler. Siz bakmayın kağıt üzerinde tüm yasaların işçiden yana göründüğüne uygulamada hiç de öyle değil.
bunu en son bozcaada da kaldigimiz otelde arka masamizda kahvalti eden 4 kalantor aileden duymustum, abi ne vergi odeyeceksin ne calisan sigortasi odeyeceksin falan diye konusuyorlardi hatta odedigini soyleyen bir tanesine sen malsin falan gibi ithamlarda bulunmuslardi. Turkiye de maalesef calisandan alinan ve dolayli alinan vergiler disinda kontrol kalemleri cok etkili olmuyor olamiyor yillardir
Eskiden kayıtlı işçinin haklarını korumak, geliştirmek ve kayıtsız işçinin de kayıt altına alınması için mücadele eden sendikalar vardı. Zamanla "Gelişen" Türkiye şartlarına onlar da ayak uyduralım derken hiç olup gittiler ve maalesef sistemin bir parçası olup hem işçinin hem de patronun kanı emmeye başladılar. Şu an bile hali hazırda alınan bir çok hak geçmiş zamanlarda var olan sendikaların çalışma ürünüdür. Şimdilerde ise çeşitli reformlarla birlikte Çalışma Bakanlığı çalışmaları yürütmektedir. Fakat Çalışma Bakanlığı birimleri ise yeterli denetim yapmadığından daha bu konu çok tartışılır. Daha çok haklar yenir.