Türk Devletleri'nde devletin yönetimine kimin geçeceğini belirlemek için veraset sistemi uygulanırdı. Bu uygulamayı I. Mahmud, Fatih Sultan Mehmet ve en sonunda da I. Ahmet değiştirmiştir. Bu değişikliklerle birlikte pek çok fayda ve zarar sağlanmıştır. Veraset sistemi nedir, veraset sisteminin özellikleri nelerdir, veraset sisteminde yapılan değişiklikler nelerdir? Şimdi sizlerle...
Veraset sistemi, tahta padişahtan sonra kimin geleceğini belirleyen bir yöntemdir. Türk İslam Devletleri'nde hükümdar öldüğünde, yeni hükümdarın kim olacağını belirlemek için bu yöntem kullanılırdı.
Türk İslam Devletleri'nde hükümdarın ilahi bir varlık olduğuna dair bir inanç mevcuttu. Devletin hükümdarının Allah tarafından seçilmiş bir kişi olduğuna, Allah'ın temsilcisi ve yeryüzündeki sureti olduğuna inanılırdı. Bu inanışa göre hükümdar ile aynı soydan gelen kimselere bu nitelikler aktarılırdı. Bu yüzden de tahta alt soydan biri geçmeliydi. Devletin hükümdarı öldüğünde onun alt soyundan birinin devletin başına geçmesine veraset sistemi denmektedir.
Monarşinin en bilinen yöntemi olan veraset sistemine göre devletin başına geçecek olan kişi, kendinden önce devletin başında olan hükümdarın soyundan olmalıdır. Veraset sisteminde devlet yönetimi tek bir hanede tutulmuş aynı zamanda da kardeş kavgalarını arttırmıştır.
Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren benimsenen veraset sistemi farklı şekillerde uygulanmıştır. Ancak tüm uygulamaların ortak belli amaçları bulunmaktadır. Bu amaçlar şu şekildedir;
Devletin devamlılığını sağlamak.
Devlet yönetimini tek bir hanede tutmak.
Ülkede düzen ve istikrar elde etmek.
Taht kavgalarını azaltmak.
Ülkenin hanedanın ortak malı olması temelini taşıyan veraset sistemi hem taht kavgalarını hem de bazı problemlere neden olmuştur. Bu problemler pek çok Türk Devleti'nin yıkılmasına sebebiyet vermiştir. I. Murad zamanında veraset sistemine ait bazı değişiklikler yapılmıştır. Yapılan değişikliklerle beraber ülkenin merkezi otoritesi güçlenmiştir.
Veraset sisteminde ilk değişiklik I. Murad zamanında yapılmıştır. Ülke hanedanın ortak malıdır ibaresi yerine padişah ve çocuklarının ortak malı olarak kabul edilmiştir. Bu değişiklik sayesinde taht kavgaları azalmış, tamamen bitirilmemiştir. Bu nedenden de veraset sisteminde yeni bir değişikliğe gidilmiştir.
Fatih Sultan Mehmet devletin başına geçtiğinde ikinci değişikliği yapmıştır. Bu değişiklikle tahta geçen kişi, kardeşlerini öldürebilecek farklı bir ifadeyle kardeş katli yasal hale gelmiştir.
'Devletin bekası ve nizam-ı alem için kardeş katli vaciptir.'
Fatih Sultan Mehmet
Fatih Sultan Mehmet'in bu kanunu ile beraber devletin yönetimine geçmek için kavgalar artmış ve vahşi hale gelmiştir.
Fatih Sultan Mehmet'in yaptığı değişikliğin ardından I. Ahmet'te değişiklik yapmıştır. I. Ahmet ekber ve erşat usulünün uygulanmasını istemiştir. Bu usule göre yönetime geçecek kişi hanedanın en büyük ve en aklı başında kimsesidir. Kardeş katlini önlemek için uygulanan bu yöntemde de şehzadelerin sancağa çıkması yasaklanmış ve deneyim kazanmalarını engelleyen kafes usulü uygulanmıştır.