Türk edebiyatının romantizmden realizme geçişin en önemli örneklerinden olan Sergüzeşt, 100 Temel Eserlerden biri. Samipaşazade Sezai tarafından yazılan bu kitap, yazarın ilk eseridir. Sergüzeşt romanı, esaret ve kölelik konusunu vurgulayarak cariye bir kız ile zengin bir paşanın oğlunun aşkını anlatıyor. Aynı zamanda kitapta dönemle ilgili birçok eleştiri de bulunuyor.
Romanın ana karakteri Dilber, oldukça güzel bir Çerkez kızıdır. Daha 9 yaşındayken tüccarlar tarafından esir alınır ve Kafkasya'ya kaçırılır. Esir tüccarlarından biri olan Hacı Ömer, Dilber'i Mustafa Efendiye yüksek bir para karşılığında satar. Mustafa Efendi, Dilber'e kötü davranır, merhamet etmez. Bu durum Dilber'in canına tak eder ve evden kaçar. Yolda bayılan Dilber'i, yaşlı bir kadın bulur. Dilber'i Mustafa Efendi'ye geri götürür.
Dilber başka kişilere satıldıktan sonra, 15 yaşındayken Moda'da oturan zengin bir müşteri alır. Evin oğlu Celal Bey iyi bir ressamdır. Dilber'i durmadan kılıktan kılığa sokarak resmini yapar. Ancak Dilber Celal Bey'e aşık olduğu için bu durum onu üzer. Celal Bey, Dilber'e aşık olduğu fark edince ailesine evlenmek istediğini söyler. Dilber bir köle olduğu için ailesi bu isteği kabul etmez. Celal Bey, bu durum sonrasında üzüntüden hasta olur.
Dilber tekrardan başka birine satılır. Tüccar ile birlikte olmayı kabul etmediği için burada da kötü muameleye maruz kalır. Dilber'e aşık olan harem ağası onun bu durumuna katlanamaz ve kaçırmaya çalışır. Harem ağası Dilber'i kaçırırken merdiven düşüp hayatını kaybeder. Dilber ise artık tek başına olduğunu anlar ve Nil Nehri'nde intihar eder.
Sergüzeşt romanının yazarı Samipaşazade Sezai, Tanzimat döneminin bilinen yazarları arasında yer alıyor. 1859 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Osmanlı Devleti'nin ilk eğitim bakanıdır. Jön Türklerin bir üyesi olan Samipaşazade Sezai, dönemin gazetelerinde çeşitli yazılar yazdı.
Sergüzeşt romanı dışında; Küçük Şeyler, Müdafaa-i Zulüm, Şir, Mantemeden, Rumuzu'l- Edep, İclal isimlerinde kitapları da bulunur.