Siyasi gündemimizin hala önemli konularından biri 'Osmanlı Bakiyesi.' Neredeyse 'mitolojik' denilebilecek hakim anlatıya göre Osmanlı dünyanın en büyük, en zengin, bilimde ve fende en ileride olan imparatorluklarından biriydi ancak bir takım iç ve dış mihrakların komplosu ile savaşa sürüklenerek varlığını kaybetti. Gerçekse elbette bu anlatıdan uzak. 1923 yılında Osmanlı'dan Türkiye'ye kalan miras aşağı yukarı şu şekildeydi.
1923 yılında Türkiye nüfusu yaklaşık 13 milyon 96 bin kişiden ibaretti. 11 milyon kişi yani nüfusun yüzde 84'ü köylerde yaşamaktaydı.
Eldeki verilere göre 1923 yılında nüfusun sadece yüzde 10'u okur yazardı. Her 10 kişiden 9'u okuma yazma yeteneğine sahip değildi. Karşılaştırmalı olarak bakıldığında daha 1870 yılında İspanya'da okur yazarlık oranı yüzde 30, Fransa'da yüzde 69, İngiltere'de yüzde 76, Almanya'da yüzde 80 ve Hollanda'da yüzde 81 oranındaydı. İşin daha vahimi, Türkiye Almanya'daki okur yazarlık oranına ancak 1990 yılında, Almanya'dan tam 120 yıl sonra ulaşacak, ancak bu tarihte nüfusun yüzde 80'i okur yazar olacaktı.
1923 yılı verilerine göre bu tarihte bütün Türkiye'de sadece 4894 ilköğretim okulu vardı. 40 bin köyün 38 bininde hiçbir okul bulunmuyordu. Bu okullarda 341 bin 941 öğrenci eğitim görürken, bunların sadece 62 bin 954'ü kız öğrenciydi. 1925 yılında İngiltere'de 35 bin 83 devlet okulunda 5 milyon 940 bin öğrenci eğitim görmekteydi.
Sağlık Bakanlığı verilerine göre 1923 yılında bütün Türkiye'de sadece 86 yataklı tedavi kurumu bulunmaktaydı. Toplam yatak sayısı 6437 iken, bütün ülkede sadece 554 doktor, 69 eczacı, 4 hemşire, 560 sağlık memuru ve 136 ebe vardı. (Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Sağlıkta Dönüşüm Raporu)
Prof. Dr. Recep Akdur'un çalışmasına göre 1923 yılında Türkiye'de bebek ölüm hızı binde 250 yani yüzde 25. Bir başka deyişle doğan her 4 bebekten 1'i ölüyor. Anne ölüm hızı yüzde 18. Yani her 5 anneden biri ölüyor. Doğumda beklenen ömür yalnızca 50 sene. Ülkede 3 milyon kişi trahomalı, 2 milyon kişi sıtma, 1 milyon insan ise frengiyle mücadele ediyor.
OECD tarafından yayınlanan 'Dünya Ekonomi Tarihi' verilerine göre 1923 yılında Türkiye'de kişi başına düşen gelir 712 Geary-Khamis 1990 uluslararası dolarına eşitti. Bu sabit fiyata göre Türkiye'de kişi başına düşen gelir Peru'nun yarısı kadar, İngiltere'den 6,6 kat daha azdı. (Kaynak: OECD)
TÜİK tarafından açıklanan 'İstatistik Göstergeler 1923 - 2013' verilerine göre 1923 yılında Türkiye'de kişi başına düşen gelir sadece 45 $'dı ve cari fiyatla 76 liraya, sabit üretici fiyatlarıyla ise 233 TL'ye denk geliyordu.
1923 yılında ülkede istihdam altında olan 5 milyon 31 bin kişinin 4 milyon 525 bini tarım, ormancılık, avcılık veya balıkçılık işiyle iştigal ediyordu. Bütün imalat sanayiinde çalışan kişi sayısı sadece 159 bindi.
Şevket Süreyya Aydemir'e göre: “Türkiye’de o sırada fabrika denebilecek ve çoğu da yıpranmışlıktan veya sahipsizlikten faaliyetini durdurmuş ancak 10-15 müessese vardı... Daha doğrusu Cumhuriyet kurulduğu zaman adına Batı manasıyla fabrika denebilecek müesseseler yoktu. Adlarına pek de fabrika denilemeyecek olmakla beraber İstanbul ve İzmir bölgesinde yalnız 6 yünlü mensucat müessesesi vardı.” Osmanlı Devleti'nden, Cumhuriyet Türkiyesi'ne kalan sanayi mirasının ne olduğunu gösteren en iyi kaynak, dönemin Ticaret ve Ziraat Nezareti tarafından yaptırılan 1913 ve 1915 yılları sanayi sayımıdır. İstanbul, İzmir, Bursa, İzmit, Manisa, Uşak, Bandırma ve Karamürsel kentlerini kapsıyan sayım bize Osmanlı sanayii hakkında genel bir izlenim vermektedir. Bu dönemde bazı kentlerde kurulan un ve deri fabrikaları ile Adana ve Tarsus'taki dört pamuk ipliği fabrikası dışında; sanayi sayımı yapılmayan diğer vilayetlerde önemli sayılabilecek herhangi bir sanayi kuruluşu bulunmamaktadır. Osmanlı imalat sanayiinin üretim değeri açısından %70.3'ünü gıda, %11.9'unu dokuma, %8.3'ünü deri, %6.1'ini kırtasiye, %2.2'sini kimya, %0.8'ini ağaç ve %0.3'ünü toprak sanayi oluşturmaktadır
1923 yılında cari fiyatlarla gayri safi milli hasıla sadece 953 milyondu. Devletin bütçe geliri ise 111 milyondan ibaretti.
1923 yılında Türkiye 86 milyon dolar değerinde ithalat yaparken 50 milyon dolar değerinde ihracat yapmaktaydı. İhracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 58,5 düzeyindeydi. 1938 yılında Türkiye 118 milyon değerinde ithalat yaparken ihracatını iki kattan fazla arttırarak 115 milyon dolara çıkardı. İhracatın ithalatı karşılama düzeyi ise yüzde 96,7 oldu.
20. yüzyılın başında Osmanlı bir tarım toplumuydu ama temel tarımsal ihtiyaçlarını da karşılayabilecek bir üretime sahip değildi. 1925 yılında tüm Türkiye'de 1 milyon ton buğday, 24 bin ton kuru fasulye, 11 bin ton mercimek, 39 bin ton nohut üretiliyordu. Ayçiçek üretimi yoktu. Şeker üretilmiyordu. Sadece 5 bin hektar alan sulanıyordu, ülkede traktör yoktu, bütün hayvan varlığı 17 milyon küçükbaş, 4 milyon büyükbaş hayvandan ibaretti.
Elektrik üretimi, 1923 yılında 50 kwh kadardı. Bu sayı 1930 yılında 106 milyon kwh'a çıktı. 1923 yılında kurulu güç 33 MW kadardı. 1938'de kurulu güç 178,5 MW'a çıkartıldı. Bir başka ifadeyle Türkiye'de 1923 yılında yaygın olarak elektrik kullanımı bile yoktu.
Diyanet İşleri Başkanlığı verilerine göre 1923 yılında bütün Türkiye'de sadece 10 bin camii vardı. Türkiye'de 40 bin köy olduğu düşünülürse Osmanlı döneminde her 4 köyden 3'ünde bir tane cami bile yapılmamıştı. Cumhuriyet döneminde cami sayısı 8 kattan fazla artarak 84 bin 864'e çıktı. (Bkz: Posta)