Toplumun dengesi bozulduğunda birey kendini boşlukta bulur. Ne yapması gerektiğini, neyin doğru ya da yanlış olduğunu bilemez hale gelir. Normların geçerliliğini yitirdiği bu dönemlerde yalnızlık, amaçsızlık ve kopukluk hissi kaçınılmazdır. Sosyolojide bu duruma “anomi” adı verilir. Peki nedir bu kavram? Bu hissin asıl kökeni ne?
Gelin, beraber bakalım...
Ne yapacağını bilememek, hiçbir yere ait hissetmemek ya da başarıya giden yolda hangi kurallara uyman gerektiğini çözememek... Tüm bu duygular aslında sosyolojide çok temel bir kavramla açıklanıyor. O kavram ise 'Anomi'.
Anomi, bireylerin toplumdaki norm ve değerlerle bağ kuramadığı, kuralların ya çöktüğü ya da tamamen muğlaklaştığı bir sosyal durum aslında. Fransız sosyolog Émile Durkheim bu kavramı ilk kez 19. yüzyıl sonlarında kullanmış ve özellikle İntihar (Le Suicide) adlı eserinde detaylandırmıştır.
Durkheim’e göre toplum düzeninin bozulduğu dönemlerde, bireyler nasıl davranmaları gerektiğini bilemez hale gelir. Ne doğru, ne yanlış, ne makbul ne ayıp... Belirsizlik hakim olur. Bu da bireyin psikolojik olarak savrulmasına, hatta kendine zarar vermeye kadar varabilen sonuçlara yol açar.
Durkheim anomiyi özellikle ani ekonomik değişim dönemlerinde gözlemler. Örneğin ani bir refah artışı ya da ani bir yoksullaşma, bireyin alıştığı düzeni bozar. Bu sırada toplum, bireylere yeni bir “yol haritası” sunamazsa, birey boşlukta kalır. Ne yapacağını, neye inanacağını, nasıl yaşayacağını bilemeyen birey, bir anlam krizine sürüklenir. Bu durum günümüzde de geçerlidir. Yeni mezun ama iş bulamayan gençler, hızla değişen sosyal kurallar, sosyal medyanın başarıya dair beklenti dayatmaları... Tüm bunlar bireyde anomik bir ruh hali yaratır.
Merton’a göre toplumların bireylere sunduğu hedefler ve bu hedeflere ulaşmak için meşru araçlar arasında bir uyumsuzluk oluştuğunda anomi ortaya çıkar. Örneğin toplum zengin olmayı dikte ediyor ama bunu nasıl yapacağımızı açıklamıyor ya da bizi komple dışlıyor. Bu durumda birey ya kuralları esneterek bir yol bulmaya çalışıyor ya da tamamen çekiliyor. Merton, bu uyumsuzluğa karşı bireylerin gösterdiği tepkileri sınıflandırarak anomi kavramını davranışsal bir modele oturtuyor.
Bugün de anomi, çok farklı biçimlerde karşımıza çıkıyor. Kentleşme, dijitalleşme, geleneksel aidiyet bağlarının çözülmesi, ekonomik belirsizlikler ve bireyselcilik gibi etkenler anomik toplumsal koşulları besliyor. Sosyal medyada “başarılı” görünmeye çalışmak ama aslında derin bir amaçsızlık içinde olmak, bu durumun en görünür örneklerinden biri. Ayrıca genç işsizliği, sürekli değişen kariyer beklentileri ve toplumsal güvencesizlik hali de bireyleri yalnızlaştırıyor.
