Kendi deyimiyle ilk ateşi yakandı Afife Jale. Yaktığı o ateşle tüm Türk Tiyatrosu'nun ve kadınının kaderini değiştirecekti. Sonra yine o ateşle kendi de yanacaktı. O bir fedai. O sanata ve tiyatroya adanmış bir ömür...
Kendi deyimiyle ilk ateşi yakandı Afife Jale. Yaktığı o ateşle tüm Türk Tiyatrosu'nun ve kadınının kaderini değiştirecekti. Sonra yine o ateşle kendi de yanacaktı. O bir fedai. O sanata ve tiyatroya adanmış bir ömür...
Afife Jale'nin tiyatro sahnesine çıkan ilk Türk ve müslüman kadın olması tartışmalı bir konudur. Geçmişin tiyatro tarihçisi Refik Ahmet, 1989 yılında Nazilli'de Kadriye Hanım'ın Amelya adıyla sahneye çıktığını yazar. Tiyatro sanatçısı Gülriz Sururi ise teyzesi Mevdude Refik'in Afife Jale'den daha önce sahneye çıktığını iddia eder. Ancak bu iddialara karşın Afife Jale ismi bu konuda yaygın kabul görmüş ve bir sembole dönüşmüştür.
Fi dizisindeki Duru karakteri, kendisi gibi sahneye aşık olan Afife Müzikali'nde yer alabilmek için çok mücadele vermişti.
Orta halli bir ailenin kızı olarak dünyaya gelir. Doktor Sait Paşa’nın torunu olan Afife’nin babası Hidayet bey, annesi ise Methiye Hanım'dır. Anneleri bir, Behiye ve Salah adında iki kardeşi vardır. Babası Hidayet Bey’in itirazlarına rağmen, annesi Methiye Hanım’ın desteği ile tiyatroyla ilgilenir.
Cumhuriyet dönemi öncesi Osmanlı tiyatro yaşamında Türk ve Müslüman kadınlar sahneye çıkmaz. Geleneksel tiyatroda kadın rollerini erkek oyuncular üstlenir. Batı tarzı tiyatronun ülkemize girmesi ile birlikte, kadın rolleri Müslüman olmayan azınlık ve özellikle de Ermeni kadınları tarafından oynanmaya başlar.
Açılan bu sınava Afife ile birlikte yalnızca 5-6 kişi başvurur. 10 Kasım 1918 yılında Darülbedayi'de eğitime başlayan bu kızlardan birkaçı nasıl olsa sahneye çıkamayacağız diye eğitimi yarıda bırakırlar. Afife ise asla sahne tukusundan vazgeçmez.
1920 yılında Hüseyin Suat’ın sahneye koyduğu “Yamalar” adlı oyunda “Emel” rolünü oynayan Eliza Binemeciyan adlı yabancı bir oyuncunun yurt dışına kaçması ile onun yerine bir kadın oyuncu aranmaya başlanır ve sınav düzenlenir. İşte Afife bu sınavı kazanarak “Jale” takma ismi ile sahnede ilk kez yer alır. Gösterdiği üstün performans ile izleyenleri etkileyen sanatçıya, büyük alkış ve çiçeklerle destek verilir. Böylelikle Afife, 'Jale' takma adıyla 22 Nisan gecesi, Kadıköy'deki Apollon Sineması'nda (sonraki Hale, şimdiki Reks) Emel rolünü oynayarak sahneye çıkan ilk Türk kadını oldu.
Sahne için kendisine 'Jale' (çiğ damlası) adını seçen, al renkli elbisesi, beyaz çorabı, beyaz iskarpini, başında beyaz kurdelası ile 18 yaşındaki Afife, perdenin açılmasını beklemektedir.
Afife Jale ilk sahneye çıktığı o tarihi geceyi, altı yıl sonra Refik Ahmet Sevengil’e şöyle anlatır:
'Hayatımda mesut olduğum ilk gece… Sanatın ruhuma verdiği güzel sarhoşluk içindeyim. O piyeste (Yamalar) güzel bir sahne vardır; ağlama sahnesi… Orada taşkın bir saadetle gerçekten ağladım… Alkış, alkış, alkış… Perde kapandı; açıldı, bana çiçekler getirdiler. Perde tekrar kapandı. Muharrir (Hüseyin Suat Bey) kuliste bekliyormuş; ben çıkarken durdu, alnımdan öptü: “Bizim sahnemize bir sanat fedaisi lazımdı; sen işte o fedaisin” dedi.'
Daha sonra rol aldığı 'Tatlı Sır' ve 'Odalık' oyunlarında hep polis baskını ve kovuşturmayla karşılaştı. Üçüncü piyesi olan Odalık'ta oynarken, polis tiyatroyu bastı. Afife makine dairesinden kaçırıldı. İlk polis baskınında arkadaşları tarafından kaçırıldı ama ikinci kez kaçamadı ve zaptiyelerce yakalandı, karakola götürüldü. 'Dinini, milliyetini unutan sen misin?' diye hırpalandı.
1921'de Darülbedeyi Yönetim Kurulu'na bir bildiri gönderildi. Bildiride Müslüman kadınların kesinlikle sahneye çıkamayacakları yazıyordu. Bu bildiri üzerine Afife, tiyatronun kadrosundan çıkarıldı. Artık hayat onun için çok zorlaşmıştı. Ailesinden de baskı gördü.Bu arada babası da sanatçıyı “kötü kadın” oldun diyerek evlatlıktan reddeder. Evden ayrılmak zorunda kaldı. Güvencesiz ve parasızdı ama tiyatro onun için bir tutkuydu ve gözü başka bir şey görmüyordu. Bütün bunlar yaşanırken Afife bir yandan da şiddetli baş ağrılarından muzdariptir.
1930’da Darülbedayi sanatçılarının Ankara’da verdikleri bir temsilden sonra, Atatürk’ün onları kabul ederken söylediği ve devletin ileri gelenlerini de uyarıcı niteliği bulunan sözleri, sanata verilen değerin anlaşılması açısından önemlidir.
Atatürk’ün söz konusu konuşması şöyledir: “Efendiler… Hepiniz mebus olabilirsiniz… Vekil olabilirsiniz… Hatta Reisicumhur olabilirsiniz… Fakat sanatkar olamazsınız… Hayatlarını büyük bir sanata vakfeden bu çocukları sevelim. Buna göre yalnızca tiyatrocular için değil, tüm sanatçılar için yüceltici, özgüvenlerini arttırıcı ve yaratıcılık yolunda yönlendirici bir desteğin oluşturulacağı vurgulanmıştır.”
Tedavi amaçlı ufak dozlarda başladığı bu morfin kullanımı ilerleyen zamanlarda büyük bir bağımlılığa dönüşecek ve onun tüm hayatını mahvedecektir.
1928 yılında Afife bir arkadaşıyla, Kuşdili Çayırı'nda Hafız Burhan’ın konserinde sanatçıya tamburuyla eşlik eden Selahattin Pınar’ı görür ve tanışırlar.
Selahattin Pınar’ın babasının karşı çıkmasına rağmen 1929’da kimseye haber vermeden evlenirler. Her ikisi de gençliklerini acılar içinde geçirmişlerdir. Evlenince hayat boyu özledikleri her şeyi birlikte yapmaya, mutlu olmaya çalışırlar. Selahattin Pınar, o güzel bestelerini çalar, Afife de dinler, dinler… Ancak bu güzel ve mutlu günler uzun sürmez. Afife, tiyatrosuz yaşayamıyordur ve tiyatronun boşluğunu daha önce tedavi amaçlı kullanmaya başladığı uyuşturucularla doldurur. Suriyeli bir eczacı onu morfine alıştırmıştır. Selahattin Pınar, bir gün eşinin öğle uykusu için çekildiği odasının anahtar deliğinden içeri baktığında, onun damarına morfin şırınga ettiğini görür ve çöker. Ama Pınar, eşine öfkeden çok, merhamet duymaktadır… Onu hayata döndürebilmek için çırpınmaya başlar…
Bu gidişi geri çevirebilmek için çok uğraşırlar ama olmaz bir türlü olmaz! Bir ara Selahattin Pınar, kendisi de morfin tuzağına düşer gibi olur. Bunun üzerine Afife, “Terk et beni!” diye yalvarır ona, “Yoksa sen de mahvolacaksın, bırak beni gideyim!” der.
Afife, kimsesiz ve beş parasız, tenha parklarda yatıp kalkar, aş evlerinde karnını doyururken ayrıldığı eşinin kendisinin ardından yazdığı şarkıları taş plaktan dinleyip ağlar. Öyle ki Selahattin Pınar'ın yaptığı pek çok bestenin Afife'ye yaptığı düşünülür.
Afife Jale, yeniden bir kurtuluş için Kastamonu Valisi Fuat Bey’in eşi olan kardeşi Behiye’nin yanına giderek hayata yeniden tutunmaya çalışır. Fakat orada da yine bir kez daha uyuşturucuya yenik düşer. Valinin baldızı olmasına aldırmayarak bir eczacı kalfasından morfin dilenir. Kastamonu’da duyulan rezalet karşısında aile, Afife’yi odaya kapamaktan başka bir şey yapamaz. Ama o bir gece bahçeye sarkıttığı çarşaflara tutunarak kaçar. O terk edişten sonra zaten artık iyice çöküş başlar.
Hastahanede avunabilmek için kitap okur, eski tanıdıklarına isyan dolu mektuplar yollar. Sedyeden doğrulan Afife, Nusret Safa Coşkun’a “Hayat bana nekes davrandı” der. Çığlıktan farksız isyanını dile getirir: “Beni unutmuşlar, sahneye çıktığım zaman alnımdan öpen muharrir, beni teşvik eden büyük adamlar, hayranlarım, seyircilerim, arkadaşlarım… Hepsi beni unuttular. Ne çabuk… Kapımı çalan, hatırımı soran bir insan yok. Burada boğuluyorum. Ben deli değilim. Beni çıkartın. Yoksa ben de delireceğim.”
24 Temmuz 1941’de Kazlıçeşme mezarlığındaki cenazesine sadece 4 kişi katılır. Sait Köknar, oğlu Ergun Köknar ve Behzat Butak. Behzat Butak Afife’nin maskını alır.
Selim İleri şöyle der: “Bu mezarı çok araştırdık, bizzat kendim gittim, ne yazık ki mezar kaybolmuş. Mezarlık kel kör, yerli yerinde, fakat mezar yok. O mask da kayıp. Yani bir tuhaf bir şey işte, hep dediğim gibi sanki bu dünyaya gelmek istememiş gibi bir insan.”
Bestesi Turgay Erdener'e, koreografisi Beyhan Murphy'e ait Afife
Jale Bale Süiti (1998) ve Selva Erdener'in Afife adlı müzik albümü sanatçının
anısını yaşatan eserlerdendir.
Samimi söylüyorum bence bu kadar araştırmanın ardından bir belgesel yapmalısın. Cidden emeğine sağlık güzel içerik. Soluksuz okuduğum nadir içeriklerdendi...
Bu kadının bu hale düşmesinde kimin bir parmağı varsa kimin bir katkısı varsa inşallah ızdıraplar içinde uyuyordur. Sen çok yaşa Afife Jale
İÇERİK GİBİ İÇERİK. DAHA COK BÖYLE İÇERİKLER YAPILMALI. GERİCİ ZİHNİYETİN BİTİRDİĞİ PIRIL PIRIL BİR İNSAN.