TikTok Bir Halk Sağlığı Sorunu Mu?

Ülke olarak öyle trajik olaylar yaşıyoruz ki, bunlara alışmış ve uyuşma etkisiyle yeterince tepki göstermiyor gibiyiz. Birkaç gün önce haberlerde karşımıza çıkan, henüz 11 yaşındaki bir çocuğun trajik ölümü gündem yoğunluğunda buharlaşıp etkisini hızlıca yitirdi. İddiaya göre, evde tek başına olduğu sırada TikTok’ta kolonya yakma akımı videolarını izleyerek deney yapan çocuk, üzerine kolonya döktükten sonra çakmakla kendini ateşe verdi ve ne yazık ki hayatını kaybetti. Kim bilir benzer nedenlerle kayıplar yaratan veya ağır travmatik sonuçlar ortaya çıkaran neler yaşanıyor ve biz bunlardan habersiziz. Sosyal medya platformlarının faydalı yanlarının olduğu muhakkak ancak, kullanıcılarının bir bölümünün eğitim, donanım ve deneyim yetersizlikleri gibi dezavantajlı koşullarıyla birleştiğinde, tehlikeli sonuçlara neden olma ihtimalleri üzerinde çok fazla düşünmemiz ve eyleme geçmemiz gerekiyor. Gelin TikTok özelinde yürütülmüş bilimsel çalışmaların sonuçları üzerinde düşünelim.

TikTok, tüm dünyada çocuklar ve gençlerin kullanımı bakımından en hızlı büyüyen sosyal medya platformu.

Küresel anlamda geniş bir etkileşim imkanı sunan platformun, özellikle 10–29 yaş aralığında popüler olduğunu biliyoruz. 10-19 yaş aralığındaki kullanıcılar ise en yüksek popülasyonu oluşturuyor. TikTok, diğer platformlardan ayrışan teknik yapısı ile özgün bir video tabanlı sosyal medya uygulaması olarak benimsendi ve taklit gibi içerik oluşturma özellikleri kullanıcılar arasındaki etkileşimi daha da hızlandırdı. Ortaya çıkışından bu yana hızla büyüyen platform, bugün 2 milyar kullanıcıya ulaştı. Toplumsal etkisi böylesine güçlü bir sosyal medya platformu için bilimsel inceleme sayısının az olması ilginç bir durum. Özellikle de dünya genelinde ruh sağlığı profesyonellerinin platformun işlevselliğini anlamak bakımından sınırlı bilgiye sahip olduğunu görüyoruz. Bunun arkasında yatan nedenler, TikTok'un kültürel olarak hızla benimsenmesi, nesiller arasındaki kullanım ve anlayış farklılıkları, dijital okuryazarlığın yetersizliği ve yeni teknolojilere yönelik geleneksel bir şüphecilik olabilir. Ancak bildiğimiz bir gerçek var ki, uzmanların bu nedenleri hızlıca aşarak konuya önemli şekilde eğilmesi gerekiyor. 

TikTok’u halk sağlığı veya ruh sağlığı ilişkili konular bakımından inceleyen çalışmalara göre, ergenlik öncesi yaştaki kullanıcı tabanı için endişeler öne çıkıyor. Çalışma sayısı az olsa da en önemli bulgulardan biri, algılanan gerçeklik doğrultusunda çocuklar ve genç bireylerde davranış değişikliğine neden olabilmesi. Arşivleme, kendini ifade etme, sosyal etkileşim kurma ve merak gibi kullanıcı motivasyonlarının, gençleri kişilik özelliklerinden daha fazla etkileyebildiği yönünde görüşler bulunuyor. Bunun arkasında yatan teorik bilgimiz ise şöyle: Kişiler kendi ihtiyaçlarını karşılamak için medya araçlarını kullanırlar ve bu nedenle tatmin olup bağlılık hissederler. 

TikTok 2020 yılında platform teknolojilerinin olumlu ve olumsuz yönlerini kabul etti ve uygulamanın özellikle geç saatlerde aşırı kullanımının sınırlanmasına dair önerilerde bulundu. Bununla birlikte, çeşitli çalışmalarda TikTok’ta halk sağlığı, hayır kurumu ve toplum yanlısı içerik üreticilerine ait kimi hesapların da yüksek etkileşime sahip olduğu bilgilerimiz arasında yer alıyor. Bu bulgular, TikTok’un genç kullanıcı tabanı göz önünde bulundurulduğunda, platformun olumlu zihinsel ve halk sağlığı sonuçları için yaratıcı ve yenilikçi fırsatlar sunabileceğini gösteriyor. Hem profesyoneller hem de toplum yanlısı içerik üreticileri tarafından gençlerle ilgili genel sağlık, akne, pandemi ve yeme bozuklukları gibi konular hakkında kısa sesli-görsel içerikler iletmek için Tiktok kullanılıyor. Ancak burada da şöyle bir ikilem ortaya çıkıyor; ergenlik öncesi kullanıcılar, bilimsel ve nitelikli içerikler ile niteliksiz olan benzeri içerikleri ne ölçüde ayırt edebilir?

Halk sağlığıyla ilgili endişeler nelerdir ve araştırma sonuçları ne söylüyor?

• Sağlığa zararlı ürün tanıtımı

Alkol ve elektronik sigara gibi sağlığa zararlı ürünler TikTok’ta yaygın bir şekilde izleniyor ve genellikle olumlu bir şekilde tasvir ediliyor. Örneğin, bir çalışmada, #alcohol etiketiyle paylaşılmış en popüler 100 videonun 291.999.100 kez izlendiği ve %98’inin alkol kullanımını olumlu bir şekilde anlatıldığı bulunmuş. 

• Tıbbi tavsiyeler ve sağlık/hastalık anlatımı

TikTok içerik üreticileri, sağlıkla ilgili konular hakkında yüksek etkileşim alan tıbbi tavsiyeler veriyorlar. Örneğin, #MentalHealth gibi sağlıkla ilgili çeşitli etiketler yüksek bir popülariteye sahip. Bu etikete sahip videolar 17 milyardan fazla görüntülenme almış durumda. Yeme bozukluklarından kurtulma ve cinsel eğitim gibi sağlıkla ilgili konuların eğitici şekilde anlatıldığı, ancak sunulan bilgilerin kalitesi, tavsiye veren kişilerin nitelikleri ve çıkar çatışmaları bilinmezlik içinde olan bir tablo var karşımızda. Kâr amaçlı grupların bu platformda desteksiz bilgiler sunduğu çeşitli araştırmalarla ortaya konuldu. Örneğin, bir incelemede, #acne etiketiyle paylaşılan en popüler 100 videodaki bilgilerin önemli eksiklikler içerdiği tespit edilen bulgular arasında yer alıyor.

• Yanlış bilgi ve bilgi kirliliğinin yayılması

Diğer sosyal medya platformlarında olduğu gibi, TikTok'ta da yanlış bilgi veya yaygın bilgi kirliliği endişe kaynaklarımız arasındadır. Çeşitli çalışmaların, COVID-19 ve prostat kanseri gibi konularda halk sağlığına yönelik yanlış bilgilerin yayılımını kanıtladığını araştırma sonuçlarından anlıyoruz. 

• Hassas veya nefret içerikli videoların görüntülenmesi

Cinsel saldırı, intihar veya aile içi şiddet gibi travmatik deneyimler yaşadıktan sonra hayatta kalma hikâyelerini paylaşan içerik üreticilerinin, Tiktok’ta fazla sayıda olduğunu görüyoruz ve bunların bir kısmı trend halini almış durumda. Bu tür hikâyelerin paylaşılması cesurca bir adım olsa da genç yaştaki kullanıcılar veya benzer deneyimleri yeni yaşamış kişiler gibi bu tür içerikleri izlemeye hazır olmayan bireylerin olumsuz etkilenmesi söz konusu. Ayrıca bu hikayeleri paylaşan kişiler, videolarının yayılmasına hazır olmayabilir. Irkçılık, cinsiyetçilik veya yabancı düşmanlığı gibi nefret söylemleri de bunlara eklendiğinde, içinden çıkılmaz sonuçlarla karşı karşıya kalınıyor. TikTok hassas içerikler için uyarılarda bulunma ve nefret söylemini yasaklama gibi konularda kullanıcılarına belirli destekler sağlıyor ancak, algoritmaların kişileri kontrol edilemez bir şekilde yönlendirme ihtimalleri göz ardı edilemez. 

• Sorunlu kullanım ve bağımlılık

TikTok’un ve diğer tüm sosyal medya platformlarının kullanım bağımlılığı yaratma potansiyellerinin ve etik düzenlemelerinin daha fazla araştırılmasına ihtiyaç bulunuyor. 

• Kurumsal faaliyetler

TikTok'un ve diğer tüm platformların, içerik trendlerini izlemek, topluluk kuralları uygulamalarını değerlendirmek ve platform tasarımını analiz etmek için, erişilebilir ve şeffaf araştırma araçları geliştirmeye yardımcı olmaları önem taşıyor. Kamuoyunun bu yöndeki taleplerinde ısrarcı olmaları sorunlu alanların iyileştirilmesine ayrıca önemli katkı sağlayacaktır.

Halk sağlığı uzmanları ve ilgili kurumlar, TikTok’un olumlu işlevsellik yaratabilecek yönlerini dikkate almadıkça ve gençlerle iletişim kurmak için bu platformu verimli bir araç olarak kullanmadıkça, olumlu yönlendirme fırsatlarını kaçırmaya devam edeceğiz. Daha da önemlisi bu türlü platformların çocuklar ve gençler üzerindeki etkilerinin detaylı şekilde bilinmediği her gün, birçok önleyici fırsatı kaçırıyoruz ve yaşamsal boyutta tehlikelerle karşı karşıya kalıyoruz.

Yararlanılan Kaynaklar

Basch, C. H., Donelle, L., Fera, J., & Jaime, C. (2022). Deconstructing TikTok videos on mental health: cross-sectional, descriptive content analysis. JMIR formative research, 6(5), e38340.

McCashin, D., & Murphy, C. M. (2023). Using TikTok for public and youth mental health–A systematic review and content analysis. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 28(1), 279-306.

Zenone M, Ow N, Barbic S. TikTok and public health: a proposed research agenda. BMJ Glob Health 2021 Nov;6(11):e007648

X

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio

Popüler İçerikler

Murat Övüç Dini Değerlerle Dalga Geçtiği İddiasıyla Gözaltına Alındı
Özgür Özel ‘Büyük Sürpriz’ini Açıkladı: Kırmızı Kart Gösterdi!
Kola, Meyve Suyu, Gazoz, Soğuk Çay… Hepsine Zam Geldi, Yeni Fiyatlar Duyuruldu