Tezgah üstü işlemler (OTC) organize borsalar dışında gerçekleştirilen finansal işlemler olarak bilinir. Bu piyasalarda alıcı ve satıcılar doğrudan ya da aracılar vasıtasıyla karşılıklı anlaşarak işlem yapar. OTC işlemleri genellikle büyük hacimli ve özel anlaşmalara dayalı olduğundan borsalara göre daha esnek ve kişiselleştirilebilir bir yapıya sahiptir. Bu yazımızda OTC işlemlerinin ne olduğunu ve nasıl gerçekleştiğini daha yakından inceleyelim.
Tezgah üstü işlemler borsa dışında gerçekleştirilen finansal alım satımlardır. Borsalar gibi merkezi bir platform kullanılmaz ve işlemler iki taraf arasında doğrudan yapılır. Genellikle döviz, türev ürünler, hisse senetleri veya tahviller gibi finansal araçların OTC piyasasında işlem gördüğünü söyleyebiliriz. Bu tür piyasalar borsalardan farklı olarak standartlara bağlı kalmak zorunda değildir ve işlemler tamamen taraflar arasındaki anlaşmaya göre şekillenir. Bu sayede esneklik sunar ancak aynı zamanda daha fazla risk barındırabilir. Küçük yatırımcıların genellikle yer bulamadığı bu piyasa yüksek hacimli ve özel anlaşmalara dayalı işlemlerle öne çıkar. OTC piyasasının yapısı nedeniyle tarafların işlem şartlarını dikkatle belirlemesi gerekir.
OTC işlemlerinde taraflar işlem koşulları üzerinde tam kontrole sahiptir. İlgili varlıkların fiyatı, ödeme şartları ve takas süreleri gibi detaylar tarafların yaptığı müzakereler sonucunda belirlenir. Bu süreçte aracı kurumlar devreye girebilir ve işlemleri daha güvenli hale getirebilir. Her ne kadar işlemler borsa dışı gerçekleşse de genellikle düzenleyici kurumlar tarafından denetlenir ve şeffaflık sağlanır. Özellikle büyük yatırımcılar işlem koşullarını esnek bir şekilde belirleyebilme avantajı sebebiyle OTC işlemlerine yönelir. Ancak esneklikle gelen bu yapı taraflar arasında güven ihtiyacını artırır. Likidite ve fiyatlama konusunda belirsizlikler tarafların anlaşmalarına bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
OTC işlemlerinin en büyük avantajlarından biri esnekliktir. Standart borsa işlemlerine göre daha geniş bir hareket alanı sunar. Örneğin büyük yatırımcılar borsadaki işlem hacimlerini etkilemekten çekinirken OTC piyasasında büyük miktarda işlem yapabilirler. Ayrıca daha az likit varlıklar ya da özel anlaşmalar OTC piyasasında daha rahat işlem görebilir. Yatırımcılar işlem detaylarını tamamen kendilerine uygun şekilde düzenleyebilir bu da özellikle karmaşık türev ürünlerde önemli bir avantaj sunar. Bunun yanı sıra borsa dışında işlem yapmanın getirdiği gizlilik bazı yatırımcılar için cezbedici olabilir. Yine de risklerin dikkatlice yönetilmesi gereklidir.
Her ne kadar OTC piyasası yatırımcılar için cazip avantajlar sunsa da beraberinde bazı riskler de getirir. Bir borsa platformunun sunmuş olduğu merkezi yapı olmadığı için likidite ve fiyat şeffaflığı düşük olabilir. Bu durum yatırımcıların karşı taraf riskine maruz kalmasına yol açabilir. Özellikle büyük işlemlerde karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumu ciddi kayıplara neden olabilir. Bu yüzden OTC işlemleri genellikle daha deneyimli ve büyük yatırımcılara hitap eder. Karşı taraf riski genellikle aracılar veya sigorta gibi ek teminatlarla azaltılmaya çalışılır. Yine de işlem hacmi ve piyasa dinamiklerine göre riskler dalgalanabilir.
OTC piyasasında genellikle büyük finansal kurumlar, yatırım fonları, hedge fonlar ve varlıklı bireysel yatırımcılar işlem yapar. Küçük yatırımcılar bu piyasaya dahil olma fırsatını genellikle bulamazlar. Bunun nedeni ise OTC işlemlerinin genellikle büyük hacimlerde ve karmaşık finansal araçlar üzerinden yapılmasıdır. Ayrıca OTC işlemleri birebir müzakerelere dayandığı için profesyonel bilgi ve deneyim gerektirir. Bu nedenle OTC piyasası genellikle kurumsal yatırımcıların tercihi olur. Kurumsal firmalar kendi stratejilerine uygun şartları müzakere edebilme avantajına sahiptir. Bu tür yatırımcılar için esnekliğin yanı sıra işlem gizliliği de önemli bir faktördür.
OTC piyasasında çeşitli finansal araçlar işlem görebilir. En yaygın olanları döviz işlemleri, türev ürünler, hisse senetleri, tahviller ve yapılandırılmış finansal ürünlerdir. Ayrıca bazı şirketler halka açık hisselerinin dışında OTC piyasasında da hisselerini işlem görebilir hale getirirler. Özellikle türev ürünler ve opsiyonlar gibi karmaşık finansal araçlar OTC piyasasında daha uygun işlem görür. Bu piyasa likit olmayan veya standart dışı varlıkların işlem görebileceği esnek bir platform sunar. Yatırımcılar için OTC piyasasının sunduğu esneklik cazip olabilir ancak karşılığında daha fazla risk almayı göze almaları gerekebilir. Varlık türlerine göre işlem süreçleri ve risk analizleri farklılık gösterebilir.
OTC piyasasında fiyat belirleme tamamen taraflar arasında yapılan müzakerelere bağlıdır. Borsalardan farklı olarak belirlenmiş bir piyasa fiyatı bulunmaz ve her işlemde farklı fiyatlar söz konusu olabilir. Bu taraflara fiyatlar üzerinde esneklik sağlasa da aynı zamanda piyasada şeffaflığın azalmasına yol açabilir. Fiyatların belirlenmesi sırasında tarafların piyasa koşullarını iyi analiz etmesi ve olası riskleri göz önünde bulundurması büyük önem taşır. Likidite varlığın değerini etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Bu nedenle taraflar varlıkların gelecekteki fiyat performansını iyi değerlendirir.
OTC işlemleri ve borsa işlemleri arasında en büyük fark işlem yapılma şekillerindedir. Borsa işlemleri merkezi bir platformda standart kurallar çerçevesinde gerçekleştirilir. OTC işlemlerinde ise taraflar arasında yapılan birebir anlaşmalar ön plandadır. Borsa işlemleri daha şeffaf ve denetime açıkken OTC işlemleri daha özelleştirilebilir ve esnektir. Yatırımcılar ihtiyaçlarına göre hangi piyasada işlem yapacaklarına karar verirken bu farkları dikkate alır. Borsa işlemleri daha çok standart ve geniş yatırımcı kitlesine hitap ederken OTC piyasası özelleşmiş ve büyük işlem hacimlerine sahiptir. Bu iki piyasa arasındaki denetim ve risk yönetimi farklılıkları yatırımcılar için önemli bir kriterdir.
OTC işlemleri yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli unsur karşı taraf riskidir. Bu nedenle işlemleri gerçekleştiren tarafların güvenilirliği büyük önem taşır. Ayrıca işlem yapılan varlığın likiditesi, piyasa koşulları ve düzenleyici kurumların gereklilikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. OTC işlemleri büyük avantajlar sunarken aynı zamanda dikkatli olmayı gerektiren karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu yüzden yatırımcıların iyi bir risk yönetimi stratejisi oluşturması önemlidir. Yatırımcılar, işlem yapacakları varlıkların piyasa dinamiklerini doğru analiz etmeli ve karşı tarafın itibarını dikkate almalıdır. Ayrıca işlem sürecindeki olası belirsizliklere karşı sigorta gibi önlemler almak da önemlidir.