Yazın bahçede oturulduğunda her zaman görülen bir sahne var. Bu sahnede böcekler, güveler sürekli bir ışığın çevresinde toplanır ve orada uçuşurlar. Aslında bu özellikleri onların hayatta kalmasını sağlarken bir yandan da ışık etrafında oldukları için ölümlerine de sebep olabilir. Böceklerde bulunan fotoreseptör hücreleri onları ışık etrafına toplar. Fakat bu durum onların işine yarar mı? Gelin birlikte bakalım!
Fototaksi kısaca herhangi bir organizmanın ışığa verdiği tepkiler diye özetlenebilir. Işığa yönelim noktasında pozitif ve negatif olmak üzere iki çeşit fototaksi var. Böceklerde de görülen fototakside ışığa yaklaşma ve ışıktan uzaklaşma şeklinde hareketler bulunur. Bu hareketleri böcekler kendi tercihlerine göre yapmazlar. Aslında bunun için biraz geçmişe ışık tutmamız gerekir. Her bir böcek yıllar içerisinde farklı şekillerde evrimleşti, bu evrim durumlarına göre şu an yaptıkları fototaksi hareketleri etkilendi. Güveler, bir ışık gördükleri andan itibaren o ışığa doğru yönelir ve etrafında uçmaya başlar. Ancak hamam böcekleri için olay tam olarak böyle gelişmez çünkü herhangi bir ışık gördükleri anda o ışıktan uzaklaşmaya çalışırlar. Kısacası bazıları güveler gibi pozitif fototaksi yaparken bazıları da hamam böcekleri gibi negatif fototaksi hareketi yapar.
Böceklerin bulundurdukları fotoreseptörler sayesinde farklı dalga boylarındaki ışıkları algılama gibi özellikleri var. Bu özellik onların yönlerini belirlemesinde, yiyeceklerini bulmasında ve tehlikeye karşı korunmasında yardımcı olur. Böceklerin ışığa yönelmesi ve farklı dalga boylarını algılaması onlara yarar sağlar. Ancak şöyle bir durum var ki böcekler doğal ışık kaynakları üzerinden evrimleştiler. Şu anda ise 7/24 çevrelerimizde yapay ışık kaynakları bulunuyor. Bu yapay ışık kaynakları da böceklerin yönelme hareketiyle elde ettikleri faydaları olumsuz etkiliyor.
Böceklerin evrimleştiği zamanlarda hiç yapay ışık bulunmazken günümüzde pek çok yapay ışık kaynağı var. Böceklerin ışığa yönelimi de doğal ışık kaynaklarına göre yapay ışıklarda farklılaşır. Bu farklılaşmanın yaşanmasındaki asıl değişiklik, ışığın gelme açısından kaynaklanır. Doğal ışık kaynaklarında ışık sabit bir açı ile geldiği için böcekler dümdüz bir şekilde ışık kaynağına yönelebilir ve yollarını bulur. Yapay ışık kaynaklarında ise durum böyle olmaz. Yapay ışıklar, ışığı her yerden yaydığı için böcekler ışığa yönelirken sabit bir açı tutturamazlar ve ışık etrafında dönmeye başlarlar.
Böceklerin yapay ışık kaynaklarına uyum sağlayacakları kadar uzun bir süre geçmedi. Bu yüzden de bu durum onlar için tuzak hâline gelebiliyor. Örneğin ışık dolayısıyla sokak lambalarının çevresinde pek çok böcek dönüyor. Bu döngü esnasında bazı yarasa gibi hayvanlar onları ışık etrafında avlayabiliyor. Ayrıca insanlar da böceklerin ışığa yönelme hareketini onlar için hazırladıkları tuzaklarda kullanıyor. Yani kısacası onların hayatta kalmasına yardım eden bu içgüdü, yapay ışıklarla birlikte ölmelerine sebep oluyor.
Yapay ışıkların böcekleri ne kadar olumsuz etkilediğini gördük. Peki, onların bu olumsuz durumunu biraz da olsa azaltmak için bizlerin yapabileceği bir şey yok mu? Tabii ki var. Böceklere olan olumsuz etkileri azaltmak için evlerimizde mavi ışık yerine sarı ışık kullanmayı tercih edebiliriz. Sarı ışığın etkisi diğer ışıklara göre daha düşük. Evlerinizde kullandığınız sarı ışıkla hem böcekleri koruyabilir hem enerji tasarrufu sağlayabilirsiniz.
Biliyorsunuz ki böcekler sık sık kıyafetlerimize konabiliyorlar. Peki, bunun nedeninin altında ışığa yönelip yiyecek bulma arayışı mı var? Tam olarak böyle olmasa da giydiğimiz kıyafetlerin renklerine göre yansıtılan ultraviyole ışıklar var. Bu ışıklar bazı çiçeklerde de bulunuyor ve böcekler yiyecek olarak onlara yöneldiği gibi bizim giydiklerimizi çiçek gibi algıladıklarından bizlerin üzerine de konabiliyorlar.
Böcekler bizlere herhangi bir zarar vermek için ışık etrafında dönmezler. Amaçları tamamen hayatta kalmak. Bu nedenle ekosistemimizi ve böcekleri korumak adına onların işlerini kolaylaştıracak şekilde bir tutum sergileyerek yaşamı hepimiz için çok daha kolay hâle getirebiliriz.
Nükleer saldırıda bile hayatta kalan hamam böceği sabah odamda ölü bulundu. Eyy böcek kim buna cüret ederse canıyla öder 😅😅
Karanlıkta mi oturalım?