30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ile Yunanistan iki milyona yakın insanın hayatını sonsuza kadar değiştirecek bir anlaşma imzaladı. Aradan geçen bir asra aşkın zamana rağmen 'mübadele' olarak isimlendirilen bu nüfus değişiminin sosyal etkileri hala devam ediyor.
Bu anlaşmaya göre, Türkiye sınırları içinde kalan Hristiyan Rumlar ile Yunanistan sınırları içinde kalan Müslüman Türkler zorunlu olarak yer değiştirdiler.
Neler yaşandığını içeriğimizde bulabilirsiniz.
Her iki ülkenin de karşılıklı anlaşarak ve onay vererek uygulamaya soktukları bu anlaşmayla Türkiye sınırları içinde kalan 1 Milyon 200 Bin Hristiyan Rum ile Yunanistan sınırlarında kalan 500 Bin Müslüman Türk yer değiştirdi.
Toplamda 2 milyona yakın insanın kaderini değiştiren bu anlaşmanın uygulanması 1927 yılına kadar devam etti.
1922 yılında Türk Kurtuluş Savaşı başarılı olunca benzer bir kaderi bu sefer Yunanistan yaşadı. Türkiye sınırlarında kalan binlerce Hristiyan Rum'un akıbeti belirsiz duruma gelmişti.
Her iki ülke de kendi ulus devletlerini oluşturmak istedikleri için karşılıklı olarak nüfusları değiştirmeye karar verdiler.
Bu anlaşma devletlerin politikaları düşünüldüğünde anlaşılabilirdi, ancak kuşkusuz evlerini terk etmek zorunda kalacak insanlar için oldukça zor bir durumdu.
Geri kalan bölgelerde yaşayanlara ise göç yolu gözüktü.
Yunanistan'da kalan Türkler ile Türkiye'de kalan Rum'lar açısından çok karmaşık bir duygu durumu oluştu. Bir taraftan kendi soydaşlarının yaşadığı yerde daha güvenli olacaklarını düşünüyorlar; diğer taraftan ise doğup büyüdükleri, yaşadıkları evlerini terk ediyor olmanın üzüntüsünü hissediyorlardı.
Üstelik gidecekleri yeni yerlerde nelerle karşılaşacakları da belirsizdi.
Aynı şekilde Yunanistan'da da Türkler ile birlikte çok sayıda Arnavut Müslüman da Türkiye'ye gönderildi. Dolayısıyla bazı tarihçiler, bu değişimin Türk-Rum değişimi olmasından çok Müslüman-Hristiyan değişimi olduğunu ifade ediyor.
Mübadele özellikle Yunanistan'da çok büyük bir kargaşaya yol açtı çünkü Yunanistan'ın o dönemde nüfusu 5 milyonu bulmuyordu ve Anadolu'dan 1 milyon yeni insan geldiğinde demografik olarak zor bir duruma düştüler.
Yunanistan'da Türkiye'den gelen Rumlar için hakaret ve ayrıştırma amaçlı 'Türk Tohumu' ifadesi kullanıldı. Türkiye'de de Yunanistan'dan gelen insanlara yönelik benzer tanımlamalar yapıldı.
Her iki toplum da, yeni düzenlerine adapte olmaya çalışırken geçmişe yönelik özlem duygularını sıklıkla ifade ettiler.
Türkiye'de özellikle Selanik göçmenleri bugün bile memleketleri sorulduğunda ilk Selanik yanıtını verirken; Yunanistan'da ise benzer bir durum İzmir'e yönelik yaşanıyor.
Günümüzde Yunanistan'da çok sayıda 'Yeni İzmir' 'Yeni Buca' 'Yeni Erdek' 'Yeni Ereğli' gibi yer isimler bulunmakta. Türkiye'de ise mübadillerin günümüzde bile sosyal ve kültürel olarak tarihlerine sahip çıktıklarını rahatlıkla ifade etmemiz mümkün.
Mübadele'nin üstünden geçen 100 yılı aşkın süreye rağmen; konu hakkında yazılan kitaplar ve çekilen filmler ile evlerini terk eden insanların trajedisini hissetmeye devam ediyoruz.