Tarih Kokuyorlar! Osmanlı Mimarisini ve Özelliklerini En İyi Görebileceğiniz Yerler

05.07.2022 - 07:41

Tarih sadece kitaplarda yazmayan; bir ülkenin, bir şehrin hatta bir köyün bile yüzyıllar geçse bile yaşattığı bir olgu. O zamanın şartlarına, gelenek ve kurallarına göre inşa edilen eski Osmanlı evleri günümüzde hala bütünlüğünü koruyor ya da restorasyon çalışmaları ile ayakta tutuluyor. Özellikle daha çok 18., 19. ve 20. yüzyıl Osmanlı iç mimari özelliklerini taşıyan yapıları görmemiz mümkün. Gerek kullanılan malzeme gerek binaların sağlamlığıyla yapılan evler günümüze kadar gelmiş. Bu yazımız eski tarihi yapıları sevenler için. Geçmişten günümüze Osmanlı mimarisi hakkında bütün bilinen veya hala gizemi çözülemeyen Osmanlı köy evleri hakkında bilinenlerden daha fazlasını gelin birlikte öğrenelim.

1. Safranbolu Evleri- Karabük

Karabük iline bağlı olan Safranbolu evleri, UNESCO tarafından 1998 yılında Dünya Mirası listesine alınmış. Safranbolu evleri 18. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu zamanında konak tarzında yapılmış ve sokaklar taşlarla örülmüş. İlçe merkezinde 18.yy, 19.yy ve 20. yy mimarisini yansıtan yaklaşık 2000 eski Osmanlı evini görebilirsiniz. Evlerin yapılış şeklinden dolayı hiçbir ev diğer evin görüşünü engellemiyor. Evlerin yapımında taş, kerpiç ve ahşap malzemeler, çatılarda eski kiremitler kullanılmış. Hem geleneksel hem de dini sebeplerden dolayı ev ve evin pencereleri dışarıya kapalıdır. Sokakların alt yapısı hala çalışıyor. Sizde bu eski yapı ama hala sağlam bir şekilde duran evleri merak ediyorsanız Safranbolu’yu ziyaret etmelisiniz.
Adres: Atatürk, 78600 Safranbolu/Karabük

2. Birgi- İzmir

İzmir’in Ödemişe bağlı olan Birgi köyü 2021’de UNESCO Dünya Mirası geçici listesine alınmış. Köy, 1426’da Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına dahil olmuş. Asırlık çınar ağaçları, taş evleri ile ünlü olan bu köy MÖ 3000’den bu yana bir çok devlete ve kültüre ev sahipliği yapmış. Osmanlı evlerinin özellikleri arasında bulunan turuncu ve turkuaz renkteki mozaikli yapılar, evler arasında zamanında dikilmiş asmalar ile çınar ağacının muhteşem görüntüsü kartpostalları andıran bir manzaraya sahip. Birgi Köyü, Yeşil Deniz, Unutursam Fısılda, Tatar Ramazan, görevimiz tatil gibi birçok filme ve diziye ev sahipliği yapmıştır. İzmir’e gelince görülmesi gereken yerlerden birisi.
Adres: 35750 Ödemiş/ İzmir

3. Taraklı- Sakarya

Sakarya’nın en uzak ve dağlık bölgesinde bulunan Taraklı, Osmanlı ahşap mimarisinin güzel ve farklı örneklerini barındırıyor. Mimar Sinan tarafından yaptırılan 493 yıllık Yunus Paşa Camisi bunlardan sadece bir tanesi. Cami ilginç mimari özelliği ve detaylarıyla ile dikkat çekmekte. Mimar Sinan yapıya taş bloklar yerleştirirken taşın ortalarını oyup demir çubuk yerleştirip sonra üzerine harç yerine eritilmiş kurşun döktürmüş. Caminin yanında bulunan hamama döşenen tesisatın alttan ısınma özelliği bulunuyor. 94 adet tescilli sivil mimarlık örneği bina ve 8 adet doğal kültür varlığı bulunan Taraklı’da 1992 yılından beri Koruma Amaçlı İmar Planı kapsamında çalışmalar yapılıyor ve tarihi dokunun bozulmaması için önlemler alınıyor. Sizde bu yapıları ve camiyi merak ediyorsanız Sakarya’ya gelmişken uğramalısınız.
Adres: Maltepe, Yunus Paşa Cami Sok., 54100 Adapazarı/Sakarya

4. Cumalıkızık- Bursa

Cumalıkızık köyünün adının nereden geldiğine dair iki tane rivayet bulunmakta. Birinci rivayete göre Osman bey köyün cuma günü kurulması sebebiyle bu köye bu ismi vermiştir. İkinci rivayete göre Uludağ ile vadi arasındaki köylere “kızık” adı verilirmiş. Cuma günü namaz kılmak için bu köye gelenler bu ismi vermiş . Cumalıkızık UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde bulunuyor. Köy, yaklaşık olarak 700 senelik bir geçmişe sahip. Eski Osmanlı evleri özellikleri arasında bulunan cami, köy kahvesi ve ulu çınar üçlemesini Cumalıkızık köyünde de görülmekte. Evler yapılırken genellikle moloz taş, ahşap ve kerpiç malzeme kullanılmış. Evlerde mahremiyet gerçekten çok önemli olduğu için evin içi asla görünmemesi için yapılanmış. Evler genellikle mor, sarı, beyaz ve mavi renge boyanmış. Köy bahar ve yaz aylarında birçok yerli ve yabancı turisti ağırlıyor.
Adres: 16370 Yıldırım/Bursa

5. Sığacık- İzmir

En eski yerleşim yerlerinden biri olan eski adıyla Teos, İzmir Seferihisar sınırları içerisinde yer alıyor. Giritliler tarafından inşa edilen bu yerleşim alanında Lidyalılar, Atinalılar, İranlılar ve son olarak Spartalıların hüküm sürdüğü bilinmekte. 1084 yılında Seferihisar’ın Emir Çakabey tarafından işgal edildiği, sonrasında ise Sultan Mesut’un harekete geçmesi ile bu toprakların Selçuklu egemenliğinde geçtiği tarihi kaynaklarda yazıyor. 1425 yılında ise Aydınoğullarının eline geçen bölge, Cüneyt Bey’in ölümü ile birlikte Osmanlıların kontrolüne giriyor ve bu dönemden sonra Osmanlı toprağı olarak kalıyor. Kaleiçi bölgesinde Arnavut kaldırımlı sokaklarında bir zamanlar eski Osmanlı evi olan konaklar ahşap süslemeli, bitişik düzenli, avlulu, cumbalı, tahta panjurlu halleriyle butik otel olarak işletiliyor. Yapılan restorasyonlar ve dokunun bozulmaması için yapılan bakım çalışmaları ile bu binalar koruma altında. Seferihisar’a gittiğinizde anılarınızda yer edinmesi gereken yapıları mutlaka görmelisiniz.
Adres: 35460 Seferihisar/İzmir

6. Adatepeköyü- Çanakkale

1912 yılından beri aynı adı taşıyan köy 1924 yılındaki nüfus mübadelesi yapılan Türk köylerinden biridir. Köyün denize bakan tarafında Zeus Altarı denir ve o bölgede sunak bulunuyor. 1989 yılında sit alanı ilan edilen Eski bir Rum köyü olan Adatepe Köyü, sit alanı olduğu için yıllar önceki görüntüsünü bugün de korumakta. İşgal yıllarında çok sayıda Rum ailenin gelip yerleşmesiyle Adatepe Köyü, Rum ve Türk kültürünün beraber yaşadığı ve kaynaştığı en eski köylerimizden biridir. Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan köy, orijinal taş yapısıyla yerli ve yabancıların dikkatini çeken eski Osmanlı köy evleri gerçekten görülmeye değer. İki yaşlı çınarın yıllardır bulunduğu köy meydanında ayrıca kahvehaneleri, tarihi evleri ile modern bir köy havası ile tarihi yaşatmaya devam ediyor. Sizde bu havayı koklamak ve yaşamak isterseniz Adatepe ziyaretçilerini bekliyor.
Adres: 17980 Adatepe/Ayvacık/Çanakkale

7. Beypazarı-Ankara

Halkının tamamını Orta Asya bölgesinden gelen Oğuz Türklerinin oluşturduğu Ankara’nın Beypazarı ilçesi, Osmanlı Devleti hakimiyetine geçtikten sonra, günümüzde Bursa il sınırları içinde kalan Hüdavendigar Sancağına bağlı bir belde haline gelmiş. 1863 yılından itibaren de Ankara Sancağına bağlı bir ilçe haline getirilmiş. Evler Beypazarı Evleri eski Osmanlı evleri iç mimarisi açısından Cumbalı veya Guşganalı olarak adlandırılan iki ya da üç katlı ve ahşap malzemeden oluşuyor. Evin temel duvarları taştan, geri kalan kısımları ahşaptan oluşan evler dıştan sıvalı olup üstleri kiremit çatı ile örtülmüş. Evlerin tavan arasındaki bölümünün çatıdan yükselerek çıkmasına “Guşgona” adı veriliyor. Evlerin üst katlarında işlemeden (yarım) bırakılan bölüme “çantı” adı veriliyor. Geleneğe göre Beypazarılılar; dünyada daha yapacak bir şeylerinin kaldığını vurgulamak için bu bölümü işlemeden bırakırlardı. İlçe dönemin izlerini ve Beypazarı’nın diğer güzelliklerini görmek isteyenler ile dolup taşıyor.
Adres: Beytepe, 06730 Beypazarı/Ankara

8. Ormana Düğmeli Köyü- Antalya

Ormana köyünde bulunan evler ne kadar sadece eski Osmanlı evleri olarak görülse de sadece yığma taşlardan oluşmuyor. Asıl taşıyıcılığı sedir ağacından yapılan tahta iskeletler üstleniyor. Her 40 santimde bir yığma taşların arasına konulan tahtaların iç içe geçmesi sonucu oluşan bağlantı noktaları düğmeye benzeyen motifler oluşturuyor. Bu evler yapılırken harç, sıva ya da çivi kullanılmıyor. Yalnızca bölgede bulunan ham maddeler kullanılarak inşa edildi. Bu sebeple de düğme evlerde cam bulunmamakta. Eskiden düğme evlerdeki ziller tokmak usulü yapılırmış. Kapılarda farklı ses çıkaran iki ayrı tokmak bulunur, eğer eve gelen kadın ise bir tokmağı, erkek ise diğer tokmağı çalarmış böylece çalınan tokmağa göre ev halkı kapıya gelenin erkek mi kadın mı olduğunu bilirmiş. Bu kapıların başka özellikleri de bulunuyor. Sedir ağacından yapılan kapılarda Osmanlıca işlemeler bulunuyor. Osmanlıca işlemelerin yanında da cumhuriyeti simgeleyen ay–yıldızlı oymalar bulunuyor. Yolunuz Antalya’ya düştüğünde tarih meraklılarının mutlaka gidilmesi gereken köylerden birisi.
Adres: Ormana, Ormana Köyü Yolu, 07691 İbradı/Antalya

9. Kula- Manisa

Kula, 18. yüzyıldan bu zamana kadar Osmanlı kent mimarisinin Türkiye’deki en iyi korunan alanlarından birisi Kula evleri sadece mimari tarzı değil aynı zamanda Osmanlı kentlerindeki günlük sosyal yaşamın izlerini hala yaşatmakta. Bugün; camiler, kiliseler, çeşmeler ve ünlü konaklar dahil olmak üzere 3000 den fazla tarihi binadan 1200’ü Kula Kent Sitesi altında belirlenerek Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından korunuyor. Tarihi Osmanlı evleri özellikleri arasında iki katlı olup, ahşap olarak başlayıp üst katlar sokağa doğru çıkıntılı olup, kiremitle örtülü çatılar bir saçak ile bitiyor. Bu saçakların alt kısmında çeşitli süslemeler bulunuyor. Pencereler tahta kepenkli olup iç kısmı avlu yada bahçe ile bir bütünlük sağlayarak günlük yaşam ile uyumlu bir yapıdadır. Evlerin kerpiç dolgulu zemin katı genellikle taş taşıyıcılı ağaç yapı tekniği ile inşa edilmiş. Evlerde baş ve köşk odaları bulunuyor ve odalarda ahşap işlemeli davlumbazlar bulunmakta. Evin tavanları ve oda kapılarının hayata bakan dış kapıları çok parçalı ve işlemelidir. Bu detaylar ve daha fazlasını görmek için Kula’yı görmelisiniz.
Adres: Zaferiye, Şht. Yüzbaşı Salih Sok. No:48, 45170 Kula/Manisa

10. Göynük- Bolu

Tarihi önemi ve bozulmayan eski Osmanlı evleri mimarisi ile kentsel sit alanı ilan edilen Göynük, eski Türk evleri bakımından oldukça zengindir. Burada bulunan tarihi evlerin kökeni 20. yüzyıl başlarına aittir. Evlerin çatıları genellikle kırma çatı türünde olup, üzeri yerli kiremitlerle örtülmüş. Bazı evlerin oturma odalarında çeşitli motiflerle süslenmiş tavanlar bulunmakta. Evler, genellikle, zemin katlı bir veya iki katlı olarak inşa edilmiş olup, içten merdivenlidir. Evlerin önünde genellikle “hayat” adı verilen avlular da yer almaktadır. Sadece yemek kültürü ile değil tarihe tanıklık eden Bolu Göynük köyü görülmeye değer mimari yapılara sahip.
Adres: Sofu Ali, Bolu Bilecik Yolu No:809, 14780 Göynük/Bolu

11. Yalıboyu Evleri- Amasya

Anadolu'da Neolitik dönemden günümüze kadar gelen süreç içerisinde, konut mimarisinden son dönem Osmanlı konut mimari örnekleri günümüze kadar ulaşabilmiş. Konak, eski Osmanlı evleri mimari özellikleri göstermekte. Yapı kuzey güney yönünde bodrum kat dahil üç katlı olarak, açık avlulu, iki ana girişli, haremlik ve selamlık bölümlerinden oluşmakta. Haremlik ve selamlık bölümleri İslami geleneklere uygun olarak ayrı tutulmuşlar. Konağın haremlik girişi, Sultan II.Beyazıt’ın hanımı Bülbül Hatun tarafından inşa ettirilen Sıbyan Mektebi ile iki katlı ahşap konutlar arasında çift kanatlı ahşap avlu kapısıdır. Dışarıya kapalı açık avlunun batı duvarında büyük bir ocak ve avlunun ortasında, giriş merdiveninin önünde su kuyusu bulunmaktadır. Avludan merdivenlerle bir zamanlar konağın ahır olarak kullanılan bölümüne girilir. Burası Güzel Sanatlar Galerisi olarak restore edilmiş. “Şehzade Şehri” adını hakkıyla taşıyan Amasya Yalıboyu evleri görülmeye değer.
Adres: Bahçeleriçi, Büyük Ağa Cd. No:1, 05200 Amasya Merkez/Amasya

12. Odunpazarı- Eskişehir

Odunpazarı Evleri, Eskişehir’in ilk yerleşim yerini oluşturan Odunpazarı semtinde Osmanlı döneminden kalma tarihi evlerdir. Göynük, Beypazarı ve Safranbolu'da bulunan evlerin mimari özellik ve motifleri taşır. UNESCO dünya mirası listesinde yer alan eski Osmanlı evleri örneğini koruyan kent; kıvrımlı yollar çıkmaz sokaklar ahşap süslemeli yan yana cumbalı evleri ile örf, adet ve geleneklerini koruyarak günümüze kadar gelmiş. Odunpazarı konutları genelde iki tip olarak yapılanmış. İlk tip konutların girişleri sokaktan, bahçeleri arkadadır. İkinci tip konutlar ise bahçeler önde, konutlar bahçe içinde olacak şekilde; 1, 2, veya 3 katlı olarak yapılmışlardır. Konutlar genelde bir sofa ve etrafındaki odalardan oluşur. Çok katlı konutlarda zemin kat, mutfak, depo gibi servis hizmetlerine ayrılmış olup, yaşam üst katta sürmektedir. Konutları ön penceresi diğer pencerelere göre daha büyük ve önemliymiş. Bu her bir ayrıntısı birbirinden güzel evler için Odunpazarı’na gidilmeli.
Adres: Akarbaşı, Çürükoğlu Sk., 26020 Odunpazarı/Eskişehir

13. Orta Mahalle- Trabzon

Ortamahalle, 19. yüzyıl Osmanlı dönemi sivil mimari örnekleri, sokakları, merdivenleri, duvarları ve çeşmeleriyle tarihi karakterlerinin günümüze aktarabilmiş nadir yerleşim yerlerimizden biridir. İşgal dönemi gelmiş Müslüman oldukları için göç etmek zorunda bırakılmışlar. Gayri Müslim oldukları için göç etme gereği duymayanlar, Akçaabat’ın orta mahallesindeki evlerinin pencerelerine astıkları bayraklar sayesinde top ateşinden, saldırı ve yağmadan korunmuşlar. Yıllara meydan okuyarak ayakta kalan eski Osmanlı evleri, sokakları, camisi, kilisesi, okulu, çeşmeleri ve rengarenk çiçeklerle bezeli bahçeleriyle Orta Mahalle için Belediye meclisi karar almış ve Akçaabat, Tarihi Kentler Birliği üyesi olmuş, Akçaabat Ortamahalle’nin büyük bir bölümü 1998 tarihinden kentsel sit alanı olarak ilan edilmiş.
Adres: Orta, Söğütlü/Akçaabat/Trabzon

14. Kaleiçi- Antalya

Eski Osmanlı Evleri, sahiplerinin ekonomik güçleri ve kullanılış amaçlarına göre farklılık gösterse de evlerin birçok ortak özellikleri bulunuyor. Genellikle yığma taştan ve ağaç bağlantılı olarak yapılan evlerin hepsinin bir sokak cephesi ve bir de sokak görmeyen bahçesi bulunuyor. Sokağa bakan yüzde, ilk katta çok az pencere, üst katta ise' Cumba” denilen hem ev hem de sokak mimarisine uygun olarak yapılmış çıkmalar bulunuyor ve bu çıkmalar ağaç süslemelerle bezenmiş. Evlerin merkezini, zemin katta, bahçeye açılan ve taş zeminli “Taşlık' oluşturuyor. 1972 yılında Antalya iç limanı ve Kaleiçi semti, özgün dokusu nedeniyle 'Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu' tarafından 'SİT bölgesi' olarak koruma altına alınmış. Eski Osmanlı mimarisine ilgi duyuyorsanız gelip görmeniz gereken yerlerden birisi.
Adres: Kocatepe Sok., 07100 Muratpaşa/Antalya