'Tüm Tanrıcılık' olarak da bilinen panteizm, Tanrı'nın evren ve doğa ile bir olduğunu savunan bir din felsefesidir. Doğu Dünyası'nda da Vahdet-i Vücud olarak etkisini gösteren panteizm felsefesinin modern çağda tekrardan popüler olmasını ise ünlü filozof Baruch Spinoza sağlamıştır. Bu içerikte de panteizmin ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı, diğer din felsefelerinden farkı yer alıyor.
Ülkemizde bir zamanlar özellikle de tasavvuf edebiyatçılarında oldukça etkili olmuş bir din felsefesidir. Tanrı ile evrenin bir olduğu, Tanrı'nın her surette her yerde olduğunu ve görülebildiği düşünen bu inanç felsefesi Divan şiirinde de kimi zaman işlenmiştir. Ek olarak Taoizm gibi birçok Uzak Doğu felsefesini de etkilemiştir. Panteizmde Teizmin aksine ahiret gibi bir öteki taraf inanışı yoktur aksine reenkarnasyon, Tasavvuftaki adıyla tenasüh inancı vardır. Panteizmde insanlar öldükten sonra tekrardan başka bir formla -kuş, ağaç, böcek, yaprak gibi- tekrardan dünyaya gelir. Ayrıyeten Tanrı'nın dünyaya aşkın değil içkin olduğunu savunan bir din felsefesidir. Yunanca 'da tam anlamına gelen pan ile Tanrı anlamına gelen theos kelimelerinin birleşiminden oluşan bir kelimedir.
Şamanizm'de de tıpkı Panteizmde olduğu gibi iyi ve kötü ruh ayrımı vardır. Panteizmde kötü ruhlu insanların böcek gibi bir formla yeniden dünyaya geleceği düşünülür. Tek Tanrılı dinlerde yer alan Tanrı ile insan ayrımı veya Tanrı ile evren ayrımı panteizmde yoktur. Panteizmin, Tezim ve Deizm gibi din felsefelerinden ayrılan en büyük özelliği Tanrı'yı bir yaratandan ziyade var olan olarak görmeleridir. Yani Tanrı her şeyi yaratan değil zaten her şeyde var olandır. Bu inancı ile de diğer din felsefelerinden keskin bir biçimde ayrılır. Panteizmde Tanrı hem evrende hem de insanda suret bulmuştur. Panteizm özellikle de ülkemizde var olan Tasavvuf anlayışı ile oldukça alakalıdır. Yahudilerde Kabala, Doğu'da ise Vahdet-i vücut anlayışında panteizm felsefesinin izleri vardır. Kısaca Panteizm, Tanrı ile evreni ve doğayı bir görerek Tanrı'yı her şeyi kapsayan, içkin olarak kabul etmektir.
Panteizmin felsefesini benimseyen kişilere panteist denir. Panteistler kişiselleştirilmiş yani insani hislere sahip bir Tanrı'ya ya da insan biçimindeki Tanrı'ya yani antropomorfik Tanrı'ya inanmazlar. Onlara göre Tanrı evren ve doğa ile birdir, iç içedir. Panteistlere göre var olan her şey Tanrı'dır. Bazı panteistlere göre insan da Tanrı'nın bir parçasıdır. Panteistlere göre Tanrı, evren ve insan arasında bir fark yoktur. bu yalnızca aklın bir yanılsamasıdır çünkü onlara göre Tanrı ve insan arasında bir fark yoktur, ikisi de birbirine eşdeğerdir.
Alman filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Giordano Bruno, Plotinos, Spinoza, Johann Gottlieb Fichte panteist düşünürler ve panteizmin temsilcileri arasında yerini alır.
Tam olarak bilinmese de ilk olarak 2. veya 3. yüzyılda yayınlanan bir derlemede yer alan Asclepius'un “Her şey bir bütünün parçasıdır veya tek biri hepsidir” sözü ile Panteizmin temellerinin oluşturulduğu düşünülür. Ancak Antik Yunan'dan itibaren Panteizmin doğuşu daha net bir şekilde ifade edilebilir. Panteizmi Antik Yunan'da Plotinaos, Rönesans'ta ise Giordano Bruno ve Spinoza temsil etmiştir. 19. yüzyıla gelindiğinde ise panteist olan çoğu yazar ve filozof teizmi benimsediler. Ek olarak Albert Einstein'ın da birçok yazısında panteizm felsefesine dair eğilimler vardır. 20 .yüzyılın sonlarına ise Panteizm, neopaganizme kayan bir inanışa doğru evirildi bu yüzden de panteistler, kendi inanış felsefeleri için örgütler kurdu.
İlk olarak Hindistan'da Brahmalılar, Aryalılar ve Budistler, Yunanistan'da Elelalılar, Yeniçağ Avrupası'nda Bruno, yeni yüzyılda ise Fichte ve Spinoza gibi önemli filozoflar tarafından benimsenmiştir. Panteizm Hindistan'da bir inanç olarak ortaya çıkarken Yunanistan'da felsefi bir görüş olarak kabul edilmiştir. Kseofanes’in ardından 1548-1600 yıllarında Giordano Bruno'da panteizmi savunmuştur. Tüm bu düşüncelerin ardından panrteizm Tanrı'nın eşyada, insanda kısacası her yerde her surette olduğunu savunan bir anlayış olarak ortaya çıkmıştır. Panteizmin Doğu Dünyasındaki karşılığı ise Vahdet-i Vücut olmuştur.
Tabiatçı Panteizm: Bu görüşe göre tek gerçek tabiattır ve Tanrı tabiatın içinde var olur. Dideron, Boron d’Holbach bu türün savunucuları olmuştur.
İdealist Panteizm: Bu görüşe göre tek gerçek ruhtur ve Tanrı ruhun özünde var olur. Hegel, Fichte, Brunschvicg bu türün savunucusu olmuştur.
Teolojik Panteizm: Bu görüşe göre de tek bir gerçeklik vardır o da Tanrı'dır. Her şey Tanrı'dandır ve bütün varlıklar Tanrı'nın varlığından meydana gelmiştir. Tasavvuf düşüncesinin özü de panteizme dayanır.
Panteizm ile ateizm temelindeki Tanrı inanışı ile birbirine tamamen zıt iki din felsefesidir. Deizm ve Teizm ile Tanrı inanışı bakımından benzerlik gösterir ancak Tanrı ile evreni, doğayı bir görmesi bakımından iki din felsefesinden de ayrılır. Tanrı'nın her surette ve her şeyde var olduğunu savunan panteizm bu bakımdan teizmden ayrılır. Çünkü teizmde Tanrı inancı vardır ancak yaratan her şeyden üstün, insanda ve evrende izi olan onu oluşturan kişi konumundadır. Panteizmde buna ek olarak Tanrı evren ile birdir, eştir.
Eski Türk İnancı En güzeli
çok detaylı bir içerik olmuş tebrikler