Ülkece son yıllarda yaşadığımız ekonomik ortamda ekonomik ya da finansal okur yazarlığımız çoğu ülkeye göre çok ileride. Birçok gelişmiş ülke vatandaşı Merkez Bankası Başkanını tanımazken bizler rezervin kaç olduğunu swap anlaşmasının ne olduğunu bile öğreniyoruz.
Hatta bu bilinç o kadar yüksek ki medyada ekonomiyi ekonomistler değil gazeteciler, hukukçular tartışıyor.
Enflasyonun ne demek olduğunu ilkokul çocukları bile bilirken, '-flasyon' ile biten terimlere ne kadar hakimiz?
'Inflate' yani şişmek kökünden gelen kelime, fiyatlar genel seviyesindeki sürekli artış eğilimidir. Enflasyon, tüketici ve üretici fiyat gelişmelerini gösteren ve TÜİK tarafından yayımlanan resmi endeksler ile ölçülmektedir.
'Deflate' söndürmek kökünden gelen kelime fiyatlar genel düzeyinde sürekli bir düşüş durumunu ifade etmektedir.
İngilizce 'dis' olumsuz ön ekiyle 'inflation' kelimelerinden oluşur. Fiyat artış hızının azalması anlamına gelmektedir. Yüksek enflasyondan düşük enflasyona geçiş sırasında yaşanan düşen enflasyon sürecini ifade etmektedir.
Reflasyon, İngilizce restoration (önceki haline getirmek) ile inflation (şişme) kelimelerinin bir araya getirilmesinden türetilmiş bir kelime. Yeniden makul oranlı enflasyona dönmek anlamına geliyor. Belirli bir daralma, küçülme ve deflasyon döneminin ardından ekonominin içine girdiği toparlanma aşaması reflasyon olarak adlandırılıyor. Dezenflasyonun tam tersi anlamı taşıyor. Bir ekonomide üretimi canlandırmak ve ekonomideki deflasyonist eğilimleri kırmak için uygulamaya sokulan para ve/veya maliye politikasına da reflasyon politikası deniyor.
Ekonomik büyümenin belirli bir süre negatif veya yavaş olmasıdır. Ekonomide atıl kapasitenin olması veya ekonominin uzun vadeli büyüme oranından daha düşük bir oranda büyümesi olarak da tanımlanabilmektedir. Latince 'recess', İngilizce 'recede' gerilemek köklerinden türemiştir.
Bir ekonomide üretimin düştüğü veya en azından artmadığı bir ortamda enflasyon yükseldiği zaman meydana gelen durumu ifade etmektedir. İngilizce 'stagnate' kökünden gelmektedir. Durgun, durgunlaşmak, durgun olmak anlamları taşır.
'Slump' ve 'inflation' kelimelerinin birleşimi olup, slump çöküş demektir. Slumpflasyon(enflasyon içinde küçülme) bir ülkede yüksek enflasyon olgusuyla birlikte ekonomik küçülme de yaşanması halini anlatan bir kriz durumudur. Ekonomik krizlerin en zoru budur. Çünkü burada bir yandan enflasyonu düşürmeye uğraşırken bir yandan da ekonominin küçülmesini önce durdurmaya sonra da büyümeye döndürmeye yönelik bir ekonomi politikası uygulamak gerekmektedir. Makroekonomik hedeflerin ve politika araçlarının birbiriyle çelişkisi en fazla burada ortaya çıkar. Bir yandan enflasyonu düşürmek, bir yandan büyümeye geçmek, bir yandan bunlara eşlik etmesi büyük olasılık içinde olan işsizlik artışını engelleyip istihdamı artırabilmek birbiriyle çelişen hedeflerdir.
Ekonomide, paket küçültme olarak da bilinen shrinkflasyon, ürünlerin fiyatları aynı kalırken boyut veya nicelik olarak küçülmesi, hatta bazen yeniden formüle edilmesi veya kalitesinin düşürülmesi işlemidir anlamındadır. Bu kelime küçülmek ve şişirmek kelimelerinin birleştirilmiş halidir. Şirketlerin satış hacmini korurken maliyetleri düşürerek faaliyet marjlarını ve karlılıklarını artırmalarına olanak tanır ve genellikle fiyatları enflasyona paralel olarak yükseltmeye bir alternatif olarak kullanılır.
İngilizce vergi (tax) kelimesi yüksek enflasyon ve yüksek vergi yükünün bir arada olduğu duruma verilen isimdir. Bütçe açıkları nedeniyle devletin vergi oranlarını sürekli olarak arttırması ya da yeni vergiler getirmesi ile açıkların finansmanı amacıyla parasal genişlemeye başvurması sonucu yaşanan enflasyon sürecinin birleşimidir.
Sabit kur rejiminde, ulusal paranın yabancı paralar karşısındaki değerinin azalmasını ifade eder. Örneğin, bir Türk lirasının bir ABD doları karşısındaki değerinin 2,0 TL’den 2,2 TL’ye düşmesi, Türk lirasının ABD doları karşısında %10 değer kaybetmesi (ABD dolarının değer kazanması) anlamındadır. Devalue kökü değerini düşürmek demektir.
Ulusal paranın yabancı paralar karşısındaki değerinin artmasını ifade eder. Örneğin, Türk lirasının ABD doları karşısındaki değerinin 1,3 TL’den 1,2 TL’ye yükselmesi (ABD dolarının değer kaybetmesi), TL’nin 0,1 TL değer kazanması anlamındadır. Revalue de devalue'nin tam tersi olarak değerini yükseltmek, yeniden değer biçmek demektir.