Enflasyon bütün dünyayı derinden etkileyen ve alım gücünü doğrudan azaltan bir kavram. Özellikle oynak ekonomiler için çok daha tehditkar bir yapı olan enflasyon, şimdilerde hepimizin hayatının içinde ve ürün fiyatlarının artışındaki temel sebeplerden. Artan ithalat, azalan üretim ve sonrasında gelen kriz ortamı hep enflasyondan. Günlük hayatta da her alanda sıklıkla kullanılan enflasyon nedir, tam olarak nasıl işler ve düşürülebilir mi diye merak ediyorsanız doğru içeriktesiniz!
Enflasyonu en temel anlamıyla açıklayacak olursak, alım gücünün düşmesinden bahsetmemiz gerekir. Örneğin; 1 yıl önce markete gittiğinizde 100 TL ile aldıklarınızla bu yıl aldıklarınızı karşılaştırırsanız enflasyonun hangi oranda yükseldiğini net bir şekilde anlayabilirsiniz. Ancak enflasyon bu artışın bir kerede olması anlamına gelmez, aksine düzenli yaşanan fiyat artışlarını tanımlar.
Bütün ürünlerde sürekli fiyat artışının yaşanması enflasyonun genel sonuçlarındandır. Bunun devamında alım gücünün düşmesi ve ülke ekonomisinin zarar görmesi gibi etkiler gözlenmeye başlar. Tabii bunlar enflasyonun ne oranda ve nasıl geliştiğiyle doğrudan ilgilidir. Kendi içinde farklı çeşitleri olan enflasyonun türüne göre altında da farklı nedenler yatar. Fiyat artış oranları ve arkasındaki nedenler enflasyon çeşitlerindeki belirleyici etmenlerdir.
Ülke ekonomileri değişken olduğundan yaşanan enflasyonun türü ve şiddeti de oldukça farklıdır. Buna göre; enflasyonun en hafif hali 'ılımlı enflasyon' olarak tanımlanır. Bu tip enflasyona maruz kalan ülkelerde ürün fiyatlarında artış olsa da bu artış minimum düzeydedir ve yaşam standartlarını çok fazla etkilemez. Kabul edilebilir oranda artan fiyatlar çok zorlayıcı değildir fakat bu enflasyonun en büyük riski, kontrol edilmediği takdirde şiddetli enflasyon seviyelerine geçişin kolay ve hızlı olmasıdır.
'Yüksek enflasyon' genellikle ılımlı enflasyondan sonra gelen ilk aşamadır ve ürün fiyatlarında yaşanan ilk kabul edilemez artışa karşılık gelir. Bu tip bir enflasyon ülke ekonomisine zarar verir ve gelecek tahminleri yapmayı zorlaştırır. Yüksek enflasyona maruz kalan ülkelerde para birimi hızla değer kaybetmeye başlar ve ekonomiye olan güven azalır.
'Hiperenflasyon' ise enflasyonun bilinen en şiddetli halini tanımlar ve en yüksek fiyat artışlarını ifade eder. Hiperenflasyon yaşayan ekonomiler fiyat artışının önüne geçemez ve bir süre sonra fiyatlar çığ gibi büyümeye başlar. Fiyat artışıyla halkın alım gücü de eş zamanlı olarak düşer ve ülke giderek fakirleşir. Ülke para biriminin en yüksek oranda değer kaybettiği hiperenflasyonun ileri boyutta yaşandığı ülkelerde, o ülkenin yeni bir para birimine geçmesi zorunlu hale bile gelebilir.
Bunların yanı sıra enflasyon kendi içinde nedenlerine göre de gruplandırılır ve 'talep enflasyonu' oluşması en kolay enflasyonu tanımlar. Bu tip bir enflasyon bir veya birden fazla ürüne olan aşırı talebe karşılık gelir. Arz-talep dengesine bağlı olarak bu ürünlerin fiyatında artış yaşanır. 'Yapısal enflasyon' ise talep oranının arzdan düşük kaldığı durumlarda ortaya çıkar ve genellikle belirli şirketlerin kar oranının yüksek olmasından kaynaklanır.
Enflasyon nedenlerine göre sınıflandırılırken karşımıza çıkan bir diğer çeşit ise 'maliyet enflasyonu'dur ve bu tür bir yapıda herhangi bir ürünün üretiminde kullanılan malzeme maliyeti esas kriterdir. Ürün yapım malzemelerindeki fiyat artışı nedeniyle nihai ürün fiyatı da artış gösterir ve şirketlerin kar oranını artırmak istemesiyle birlikte fiyatlar içinden çıkılamaz bir hale gelmeye başlar.
Enflasyonun hiçbir çeşidi kabul edilemez ve hepsi genel anlamda daha ciddi versiyonlara dönüşme riski taşır. Enflasyon çeşitleri ve etki boyutları farklı olmakla birlikte, bu sorundan etkilenen ekonomilerde toplumda gelir eşitsizliği sorunu ortaya çıkar. Bu tip bir yapılanma işsizliğin arttığı ve alım gücünün hızla düştüğü bir ortama evrilir. Ek olarak ülke para birimindeki değer kaybı ekonomik açıdan bir açmaza sürükler ve sosyal hayatı olumsuz yönde etkiler.
Enflasyonu baskı altına almak ve belirli bir seviyede tutmak için en önemli konu mali politikaları iyi yönetmektir. Global ölçekte her ülke enflasyondan etkileniyor olsa da kimi ülke politikaları bu sorunla yeterince etkili şekilde başa çıkamaz ve sonuç toplum için ciddi zararlara neden olur. Bu nedenle enflasyonu henüz ilk aşamada kontrol altına almak için toplam para talebini dengelemek gerekir.
Ek olarak çeşitli tasarruf tedbirleri almak ve ülke parasını mantıklı şekilde değerlendirmek de kriz ortamında yaşanan enflasyonun dengelenmesini sağlar. Bunun için ülke yönetimi tarafından alınacak önlemlerden biri tasarruf hesaplarına olan teşviği artırmaktır. Bunun için tasarruf mevduatlardaki faiz oranı artırılabilir ve bu hesaplar vergiden muaf tutulabilir. Bu sayede ülke para biriminin hızlı değer kaybetmesi önlenir ve enflasyon kontrol altında tutulur.
Bunun dışında ülkemizde yaşanan enflasyonu dizginlemek için Merkez Bankası ile fiyat istikrarı sağlanabilir ve döviz kurunun hızlı artışı önlenebilir. Bu aşamada yapılması gereken ise piyasadaki para arzını düşürmek veya faizleri enflasyondan fazla yükseltmektir. Bu tip çözüm yöntemlerinde stabil ve kararlı olunması durumunda toplumda ve genel para değerinde de bir istikrar yakalanabilir. Güvenin arttığı bu tip bir çözüm süreci enflasyonun kalıcı olarak düşürülmesi ile sonuçlanır ve toplum refahını artırır. Faizlerin enflasyon düşmeden düşürülmesi ise bir faciaya neden olabilir.
Ek olarak toplumdan alınan vergilerde azaltmaya gitmek ve ülke giderlerini kısmak da enflasyonu düşürmede iyi bir tercihtir. Bunun için kamu harcamalarında kısıtlamaya gidilebilir ve bütçe dizginlenebilir. Talebi kısıtlayan bu önlemlerin sürdürülmesi enflasyonun düzenli olarak düşürülmesini sağlar.
Son olarak enflasyonu kökünden çözmek için temel olan şey üretimi artırıp ithalatı azaltmaktır. Bunun için toplumda yerel ürün kullanımına dair bilinçlendirme çalışmaları yapılabilir ve yerli üretici teşvik edilebilir. Buradaki amaç tüketim ürünlerinde fiyat dengesi yakalayarak halkın enflasyondan en az seviyede etkilenmesini sağlamaktır. Stabil ve düzenli atılan adımlar global şartlar ne olursa olsun ülke ekonomisinin güçlü kalmasını sağlar.