Kıta sahanlıkları organik ve inorganik maddelerin zamanla birikmesiyle oluşur. İnorganik malzemeler, nehir sistemleri, buzullar ve buz tabakaları tarafından kıtaların kenarlarına ve okyanuslara taşınan tortulardan gelir. Organik maddeler, inorganik çökeltilerle karıştığında kıta kenarı boyunca katmanlar oluşturan ve yerleşen bitki ve hayvan kalıntılarından kaynaklanır.
Son 1,6 milyon yılda deniz seviyesindeki yükselme ve alçalma, kıta sahanlıklarını tekrar tekrar sular altında bıraktı ve açığa çıkardı. Kıta sahanlığının pürüzsüz ve düz yüzeylerinin arkasındaki sebep, dalga hareketi, tortuların hareketi ve diğer erozyon işlemlerine ek olarak bu deniz seviyesi değişiklikleridir.
Kıta sahanlıkları, toplam okyanus alanının yalnızca %10'undan daha azını oluşturur, ancak besin ve kaynaklar açısından okyanusun en zengin kısımlarından biridir. Sığ suları, bitkilerin ve alglerin hayatta kalması için gerekli olan güneş ışığının dibe ulaşmasını sağlar. Okyanus akıntıları ve nehirlerden gelen akıntılar da besin maddelerini kıta sahanlıklarına getirerek onları mikroorganizmalar ve bitkiler için bir sığınak haline getirir. Sonuç olarak, bu alanlar, mikroskobik organizmalar, balıklar ve diğer deniz canlıları için beslenme alanı görevi görür.
Kıta sahanlığı, kıta eğimi ve kıta yükselişi ile birlikte kıta kenarının yapısal bileşenlerinden sadece biridir. Kıta kenarı, kıta kabuğunun dış kenarıdır ve kuru kara ile derin deniz tabanı arasındaki geçiş bölgesi olarak hizmet eder. Kıyı şeridinden hemen sonra, kıyıdan yaklaşık 75 km'ye kadar uzanan sığ, su altı kara kütlesi olan kıta sahanlığı gelir.