Tarihte önemli bir yeri olan Şeyh Said ve isyanı, son günlerde yeniden gündeme geldi. Nakşibendi tarikatının en aktif şeyhlerinden biri olan Şeyh Said'in hayatına dair pek çok detay merak ediliyor. Şeyh Said, geniş çaplı isyanlarından biri olan 'Şeyh Said İsyanının' lideri olarak tanınıyor. Peki, Şeyh Said kimdir? Şeyh Said neden asıldı? Şeyh Said neden isyan etti?
İşte Şeyh Said'in hayatı hakkında merak edilenler...
Şeyh Said, 1865 yılında Şeyh Mahmud Fevzi ve Gule Hanım'ın oğlu olarak Elazığ'ın Palu ilçesinde dünyaya geldi. Tarihi kaynaklara göre: Şeyh Said'in 6. göbekten dedesi olan Seyyîd Haşim, İran'dan Diyarbakır'a yerleşmiş ve Sultan IV. Murad tarafından öldürülmüştür.
Yedi kardeşten en büyüğü olan Şeyh Said'in Seyyid bir aileden geldiği iddia ediliyor. Şeyh Said, doğduğu şehir olan Elazığ Palu'da, Diyarbakır'da, Muş'ta ve çeşitli yerlerde eğitim gördü.
Babası Şeyh Mahmud Fevzi'nin Palu'dan Hınıs'a göç etmesinin ardından uzun yıllar burada yaşadı. Şeyh Sait, babası Şeyh Mahmud Fevzi'nin vefat etmesinin ardından Nakşibendi Tarikatı'nın lideri oldu.
Hınıs'ta yaşarken I. Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla birlikte buradan Piran'a göç etmek zorunda kaldı. Savaştan sonra tekrardan Hınıs'a yerleşti.
Şeyh Said, ilk evliliğini Şeyh Ahmed-i Çani'nin kızı Amine Hanım ile yaptı. Şeyh Said'in bu evlilikten beş kız beş erkek olmak üzere on çocuğu oldu. Piran'a göç ederken eşi Amine Hanım rahatsızlanarak vefat etti. Amine Hanım'ın vefatının ardından Fatma Hanım ile evlendi.
Şeyh Said'in oğlu Ali Rıza Efendi'nin oğlu Mehmet Fuat Fırat, 1973 yılında Erzurum bağımsız milletvekili olarak Meclis'e girdi.
Şeyh Said'in günümüzde yaşayan tek torunu eski milletvekili ve siyasetçi Abdulilah Fırat'tır. Fırat, 19 ve 20. Dönem Erzurum Milletvekilliği yapmıştır.
Doğu Anadolu'da merkezi yönetime karşı gerçekleştirilen Şeyh Sait Ayaklanması, genç Türkiye Cumhuriyeti'nin merkeziyetçi ve laik yapılanmasına karşı gerçekleştirilen bir tepki hareketi olarak ifade ediliyor.
Bazı tarihçiler ayaklanmayı: Ulusal devlet inşası çabasının getirdiği milliyetçilik ve laiklik siyasetinin yanında özellikle halifeliğin kaldırılmasının, bölgede merkezi yönetime karşı aşiret düzenini sürdürmek isteyen kesimlerde isyan oluşumuna gidilmesine yol açmış olduğu şeklinde değerlendiriyor.
Şeyh Said Ayaklanması, Nakşibendi tarikatı şeyhi Şeyh Sait'in önderliğinde gerçekleşti ve geniş bir alana yayıldı.
Şeyh Said, Mayıs 1925 tarihinde büyük bir isyan başlatmayı hedefliyordu, fakat 13 Şubat 1925'te Diyarbakır'ın Piran köyünde jandarma ile çıkan çatışma sonucunda ayaklanma başladı.
İsyan günümüzde Bingöl iline bağlı olan Genç ilçesinde başladı. Daha sonra isyancılar sırasıyla Hınıs, Çapakçur, Lice ve Palu ve Elazığ'ın merkezini de ele geçirdiler. Ardından Diyarbakır'ı da kuşattılar.
Dönemin en büyük ayaklanmalarından bir tanesine liderlik eden Şeyh Said, dönemin hükümetine karşı silahlı isyan girişiminde bulunduğu gerekçesiyle yargılandı.
İsyanı bastırmak üzere bölgeye asker gönderildi. İsyan, 'Dini siyasete alet etmek', 'vatana ihanet' suçu kapsamına alındı. Yargılanma sürecinde isyanın 'Cumhuriyet rejimine tehdit oluşturduğuna' karar verildi.
İsyan, 27 Nisan 1925 tarihinde Şeyh Said'in yakalanmasıyla bastırıldı. Daha sonra Şeyh Said dahil 50'ye yakın kişi İstiklal Mahkemeleri'nde yargılandı.
Şeyh Said, 29 Haziran 1925 yılında Diyarbakır'da idam edildi.