Ülke kasalarına giren para her zaman değişir. Ancak bazen para çıkışı o kadar aşırıya kaçar ki ülke ekonomisinin dengesizleştirme riski taşır. Kırılgan ekonomilerde ciddi risk oluşturan sermaye göçü, bir tarafın korkulu rüyasıyken karşı tarafın hayali olabilir. İki kutbu çok farklı şekilde etkileyen bu kavramı gelin yakından inceleyelim.
Sermaye göçü en basit tanımla; bir ülkedeki yatırımcıların, yatırımlarını başka ülkeye taşımasıdır. Finans dünyasında 'capital flight' olarak adlandırılan bu durum, yatırımcıların varlıklarını daha güvenli ve karlı gördükleri yerlere taşımasıyla sonuçlanır. Yatırımcıların, şirketlerin veya bankaların aniden sermayelerini taşıması ile gerçekleşen bu para çıkışına fonlar, tahviller, mevduat hesapları, nakit varlıklar, altın veya kripto varlıklar dahil edilebilir. Para çıkışının ani ve fazla olması özellikle kırılgan ekonomilerde büyük bir risk unsuruna dönüşebilir.
Sermaye göçü, özellikle ekonomik belirsizlik ve yüksek enflasyon durumlarında görülür. Enflasyonun yüksek, ekonominin ise dengesiz olduğu bir ülkede yatırımcılar kendilerini güvende hissetmezler. Bu durum mevcut varlıkları için de geçerlidir. Ülke para biriminin hızla değer kaybetmesi, yatırımcıların hızlı karar vererek sermayelerini taşımasına neden olabilir. Özellikle mevduat hesaplarda tutulan meblağ, 'param eriyor' mantığıyla çekilerek daha istikrarlı ülkelere taşınabilir.
Sermaye göçünün diğer nedenleri arasında şunlar sıralanabilir:
Ülkede seçim, iç karışıklık, ani politika değişimi gibi siyasi belirsizlik ortamı olduğunda yatırımcılar risk almak istemeyebilir.
Döviz kurunun çok dalgalı ve yüksek olması, yatırımcıların gelecek öngörülerini zayıflatarak kaynaklarını taşımasına yol açabilir.
Ülke merkez bankasının sunduğu faiz politikaları yeterince güvenli ve tatmin edici değilse sermaye çıkışı hızlanabilir.
Bir ülkedeki kamu borcu sürekli olarak artıyorsa ve bankalara olan güven azalmışsa yatırımcılar daha güvenli ülkelere yönelebilir.
Sermaye üzerinden alınan vergilerin artması veya şirketler için vergi yükümlülüğünün artması durumlarında, yatırımlar daha düşük oranlar sunan ülkelere akabilir.
Bankaların verdiği faiz oranları düşükse getiri oranının yüksek olduğu ülkeler tercih edilebilir.
Sermaye göçü ülke ekonomilerini yakından ilgilendirir. Ancak göçün fazla olması halinde bu göç, günlük hayatta da hissedilebilir. Eğer ülkeden çıkan para birimi çok fazlaysa yerel para birimi zayıflayabilir, arz-talep dengesi bozulabilir ve sürekli artan kur karşısında market maliyetleri hızla yükselebilir.
Göçün ani, hızlı ve fazla olması halinde yaşanabilecek diğer zincirleme riskler şunlardır:
Artan döviz karşısında ithalat pahalılaşabilir, maliyetler yükselebilir ve enflasyon hızla tırmanabilir.
Merkez bankası sermaye gidişini düşürmek için faiz artırımına gidebilir, bunun sonucunda kredi maliyetleri artacağından ülke ekonomisi yavaşlayabilir.
Borçlanma maliyetlerinin artması şirketlerin finansman bulmasını zorlaştırabilir, sektörler ithalata bağımlı hale gelebilir.
Ekonominin yavaşlaması, hatta durması halinde şirketler maliyet düşürmek için işten çıkarmalara başlayabilir ve işsizlik artabilir.
Özellikle yabancı yatırımcı çıkışının fazla olması halinde borsa endeksleri üzerinde satış baskısı oluşabilir ve senetler hızla düşebilir.
Bununla birlikte her sermaye göçü ülkede krize yol açacak diye bir şey yok. Bazı dönemlerde yatırımcılar portföy dengesi için sezonsal değişimler tercih edebilir veya küresel dengeler yeniden ayarlanabilir. Sermaye göçünün risk oluşturması için çıkışın büyük hacimli, ani ve hızlı olması gerekir. Bunun dışındaki çıkışlar, ülke ekonomileri tarafından tolere edilebilir ve günlük hayatta herhangi bir etki yaratmaz.
Ayrıca riskli durumlarda devletler faiz artırımı, döviz rezerv kullanımı, mali disiplin, reform açıklamaları ve sıkı para politikaları uygulayarak iç ekonomiyi dengeleyebilir. Sürdürülebilir ve istikrarlı politikaların hazırlanması halinde yatırımcı güveni tekrar kazanılacağından çıkan göç tekrar gelebilir.
Sermaye göçü, ülke ekonomisini anlamaya yardımcı etmenlerden biridir. Çünkü yatırımcı güveninin olduğu ülkedeki sistem öngörülebilir, riskler yönetilebilir demektir. Sermaye çıkışının olduğu ülkelerde ise tam tersine yüksek enflasyon, istikrarsız ekonomi, politik risk ve düşük getiri var demektir. Dolayısıyla sermaye doğal olarak güvenli limanlara akmak ister.
Günümüz dünyasında sermaye göçü eskisinden çok daha kolay ve hızlı olduğundan ülkeler için daha büyük risk taşıyor. Teknoloji sayesinde milyarlarca dolarlık birikimler tek tuşla yön değiştirebilirken bu hareketin hem kazanan hem kaybeden tarafı oluyor. İyi haber ise; ülkelerin, bu rekabetçi ortamda ekonomik sürdürülebilirliği sağlamak için yatırımcılara daha güvenli ve cazip araçlar sunuyor olması.