En zor soruları kendimize sorarız. Ne yapmak istiyorum? En son ne zaman kendim için güzel bir şey yaptım? Mutlu bir insan mıyım? Kendimde en çok sevdiğim şey nedir? Dünyaya faydalı bir insan mıyım? Günlerimin aynı şekilde geçtiğinin
farkında mıyım? En korktuğum şey nedir? Doğru yolda mıyım? Cesaret isteyen bu tür soruların sayısı yüzleri bulabilir ama önemli olan sorabilmek.
Sonra saat kaç sonra yılda kaç hafta var ve neredeyim sorusu. Şaşırtıcı ama böyle. Mantıklı soru sonra geliyor; Aşk nedir? Cevabı kimsenin bilmediği bir sorunun burada da karşımıza çıkması kaçınılmaz. Nasıl çizerim üst sıralardaki sevindirici sorulardan biri. Kravat nasıl bağlanır, nasıl öpüşülür, kilo nasıl verilir de çok merak edilenlerden. Pek tabi Merkür Retro’da mı diye soran milyonlar da var her gün. Aklımıza ilk gelen soruları kolayca Google’a yazıyoruz da kendimizle ilgili sorularla cesurca yüzleşebiliyor muyuz sence?
Her yaştan tanıdığım insanlara ilk sorduğum sorulardan biri; ne yapmak istiyorsun hayatta, hayalin ne? Bir duraksama oluyor çoğunlukla, şıkır şıkır cevap verenler de çıkıyor sayıları az olsa da. Cevap verenler genelde daha tutkulu, kararlı ve hayallerinin peşinde olanlar ve genelde de daha başarılı ve keyifli tipler oluyorlar.
Neden istediğimiz yere daha hızlı gitmeyelim sorusu arabayı, neden kuşlar gibi uçmayalım sorusu uçağı, neden bizden uzaktaki insanlarla konuşamayalım sorusu telefonu, bir çocuk yetişkinlere sevgiyi, dostluğu ve sorumluluğu nasıl anlatabilir sorusu Exupery’e “Küçük Prens” kitabını yazdırmıştır. Hayatının hangi döneminde olursa olsun iyi sorular insanı bir yere çıkarır.
Çocuklar etrafta olup biteni anlamaya ortalama 5 yaşında başlarlar ve her şeyi sorgularlar. Ama size kötü bir haberim var çoğumuz yaşlandıkça daha az sorguluyoruz. Olgunlaştığımız için bazı soruları pas geçiyor olabiliriz ama zaman ilerledikçe hele merak duygumuz da geriliyorsa olan biteni daha çabuk kabullenen insanlara dönüşüyoruz. Bir de başımıza ne geliyorsa doğru sorularla yola çıkmamaktan kaynaklanıyor. İyi başlayamayınca ipin ucu kaçıyor ve cevabı yanlış yerde arıyoruz. Yanlış yer’den çıkan cevaplar da çözüm olamıyor tabi ki.
Bir de üstüne kişiler de yanlışsa girdap sizi sürükler ve hayatınızın sonuna kadar dert olabilecek sonuçlar doğurabilir. Büyük soruları zamansız sorarsanız da benzer durumla karşılaşabilirsiniz. Ayrıca soru sorduğunda cevaptan ne beklediğini bilmeniz gerekir. Tabi doğru kişilere de sormalısın. Burada önemli olan biraz da meraklı olabilmek. Ne tür bilgilere ihtiyacın olduğunu ve kime soracağını öğrendikten sonra, sorularını yanıt olarak mümkün olan en iyi bilgiyi alacak şekilde sorman gerekir. Şaşırtıcı sorular sormak özel bir yetenektir ve ciddi pratik gerektirir.
Kevin Kelly “Kaçınılmaz” kitabında iyi bir sorunun işaretlerini sıralar. İyi bir soru; hemen cevaplanamaz, mevcut cevaplara meydan okur, yeni düşünce alanları yaratır, öngörülemez, başka birçok iyi soru üretebilir. Kendinize sorduğunuz sorular için de bu işaretler aynen geçerli. Ama şunu hiçbir zaman unutmamak gerekir. Ne kadar çok dinlersem, sorularım o kadar iyi olur ve o kadar çok şey öğrenirim. İyi sorular için önce iyi dinleyici olmak gerekir.
Bu durumda ne sorduğun değil nasıl sorduğun önemli hale gelir. Warren Berger'e göre, büyük bir soru önemli, anlamlı, derin, ama aynı zamanda potansiyel olarak cevaplanabilir ve ulaşılabilir hissettirmesi gereken bir şeydir. Doğru sorularla başlayıp devamını getirmek yani takip sorularını sormak da önemlidir. O zaman derinleşir ve sonuna kadar gidebilirsin. Bir de rahatsız etmeden ve rencide etmeden soru sorabilmek bir sanat ayrıca hiç bilinmeyen şeylerin kapısını açmaya yardım eden önemli bir araç.
Genelde evet/hayır soruları problemlidir. Bir tartışmanın sonunda artık konuyu bitirmek için sorulduğunda belki bir etkisi olabilir ama doğru sorular ucu açık olanlardır. Doğru şekilde böyle bir soru sorduğunuzda önemli iç görüler, tespitler ve bilmediğiniz şeyleri öğrenme ihtimaliniz artar. Ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl ve kim yani bildiğin 5N1K üzerinden sorular insanların düşünmelerini ve daha fazla bilgi vermelerini sağlar.
Öncelikle meraklı olmalısın ve soru sorarken hiç çekinmemelisin. Aklına ne geliyorsa sor. Sordukça bazı parçalar tamamlansa da eksikler de kalacak, bu eksik kısımlar en az iki kişiye sor. Ben öyle yapıyorum ve büyük faydasını görüyorum. Böyle yaptıkça beklenmedik soruları sorar hale gelebilirsin. O beklenmedik sorular yeni kapıların anahtarı da oluyor.
Soru sormaktan korkma. İnsan kendine karşı acımasız soruları sorarken de başkalarına yönelttiğinde de hiç çekinmemeli. Her muhatapla dil farklı olmalı ama.
Bazen sorulacak soru apaçık ortadadır ama insan soramaz ya da çekinir. O sorunun sorulması gerekir ve sonunda herkes kazanır.
Soru sorarken seçtiğin kelimeler önemlidir. Cevabın doygunluğunu ve gidişatını belirler. Ve mutlaka basit olmalıdır. İnsanlara konuyla ilgili ne çok şey bildiğini göstermeye gerek yok sadece basit bir soru sor ve cevabı bekle. Sade olmak her zaman zordur özellikle soru sorarken ama yaptıkça cevaplar da daha sağlıklı gelir.
Soru sorarken empati de önemlidir. Biriyle konuşurken empati için çaba sarf etmen gerekir. Her kelimenin karşılığı farklı olabilir o yüzden karşındakinin yerine mümkün olduğunca kendini koyup sorular sormalısın. En iyi muhabbet ve merakını giderdiğin diyaloglar genelde seninkinden çok farklı deneyimlere sahip insanlarla olur.
Şimdi söylesene seni harekete geçirecek o soru neydi?