Serda Kranda Yazio: Osmanlıca Metinlere Özel Dijital Kütüphane: Wikilala

12.04.2021 - 17:34

13.04.2021 - 18:29

Geçtiğimiz aylarda olağanüstü bir çabayla müthiş bir dijital kütüphane kuruldu: Wikilala.

Wikilala, Osmanlı coğrafyasında yayımlanmış gazete, dergi ve kitapların içinde arama yapmamızı sağlayan, bizler gibi merak etmeden duramayanlar için müthiş bir çeviri altyapısı olan çok değerli bir kaynak. Fikir tohumları 2016 yılında atılan Wikilala’nın amacı dağınık halde bulunan Osmanlıca metinleri bir araya getirmek ve istenildiğinde metin içi arama yapılabilmesini sağlamak.

Anahtar kelimeler ile arama yapabildiğiniz platformda 2 milyona yakın kaynak var. En güzel taraflarından biri de girişlerin otomatik olarak Latinize edilmesi. Yani aslında siz bizim alfabemizle arıyorsunuz, sistem onu otomatik olarak Osmanlıcaya çeviriyor ve ardından içerde taramasını gerçekleştirip sonuçları orijinal doküman olarak karşınıza getiriyor. Tabii eğer biliyorsanız Osmanlıca da arama yapabilirsiniz, ben ne yazık ki Latin harfleriyle kullanabildim.

Araştırmacılar için dolu dolu bir başvuru noktası

Osmanlıca bilmeyen bir araştırmacı için geçmiş kaynakları taramanın zorluklarını bertaraf etmek, aynı zamanda eski dilde yazılmış metinler üzerinde çalışmak isteyenler için de dijital bir kütüphane sunabilmek amacı, kurucuların, dış katılımcıların da sisteme belge yükleyebilmesine olanak sağlayacak altyapının hazırlanması üzere çalışmalar başlatmalarını sağlamış. Sitede Osmanlı’da basılmış/yazılmış milyonlarca belge var ama asıl sürpriz, başka topraklarda basılan Osmanlıca içeriklerin de burada indekslenmesi.

Benim sitede en çok merak ettiğim konu el yazmalarının olup olmadığıydı. O güzelim yazmaları seyretmek bile büyük bir zevk olmuştur benim için ancak el yazmaları şimdilik ne yazık ki sistem dokümanlarının dışında tutulmuş, bunun sebebi ise el yazısındaki kişiselliğin ya da sanat kullanımının, sisteme tanımlı fontlara uyumlanamaması. Wikilala ekibi, el yazısına duyarlı programların çalışmalarıyla yakından ilgileniyor. Kim bilir belki pek yakında el yazmaları da hepimizin kullanımına açılabilir…

1928 yılına ait Cumhuriyet Gazetesi de var, 1845 tarihli Ceride-i Havadis de

Siteye ilk girişimde yaptığım ilk şey adlarını edebiyat ve tarih kitaplarında gördüğüm eski gazetelere bakmaktı, itiraf edeyim anlamasam da bakmak çok hoşuma gitti. Bu arada bakmayın anlamadım dediğime, sistem aslında çeviri hizmeti de sunuyor ve bunun çok değerli olduğunu düşünüyorum.

İbrahim Müteferrika’nın Osmanlı’ya matbaayı getirmesiyle, harf devrimi arasında 200 yıllık bir üretim var. Üstelik Osmanlıların ilim ve kültüre olan merakını düşünürsek, orada hem bir tarih hem de bir insanlık deneyimi yatıyor, en azından ben böyle düşünüyorum. Hele bir de el yazmalarının da sisteme yüklendiğini hayal edince doğrusu daha da heyecanlanmamak mümkün değil.

Yöneticiliğini Sadi Özgür’ün yaptığı projenin fikri ve altı yapı hizmetleri Türkiye’nin ilk dijital kütüphanesini kuran Hiperlink’e ait. Wikilala’nın proje danışmanıysa İstanbul Aydın Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Görevlisi Dr. Harun Tuncer. Tuncer, Wikilala için Osmanlı Türkçesinin Google’ı diyor, haksız da sayılmaz. Sistemde halihazırda 15’i ulusal 74’ü yerel toplam 45.470 gazete, yaklaşık 500.000 sayfa ile 32.450 dergi, 36 farklı kategoride listelenen 4.658 kitap ve 26.743 makale var. Sitede bu dokümanlardan farklı olarak harita ve kartpostallara da erişim mümkün. İnsan içinde gezinince keşke Osmanlıca bilseydim diyor… Açıkçası ben arama sonuçlarının otomatik olarak Türkçeye çevrildiği günleri iple çekiyorum.

Twitter

Instagram