Şempanzeler İş Birliğini Ödüllendirip, Beleşçileri Cezalandırıyor

Emory University’deki Yerkes Ulusal Primat Araştırma Merkezi’ndeki büyük bir açıklıkta bulunan 11 şempanze ile yürütülen çalışmada, şempanzelerin iş birliğini rekabetçi tutuma tercih ettikleri ortaya konuldu. 

Bilim Fili'den Gürkan Akçay'ın,  Proceedings of the National Academy Sciences'a dayandırdığı habere göre; koşulsal şiddet davranışı göstermenin dışında, aslında şempanzelerin iş birliğini tercih etmeleri rekabetçi tutumlarına üstün geliyor. Çalışma, şempanzelerin insanlarla benzer oranlarda beraber çalışma davranışları gösterdiklerini ve aralarında şiddet ortaya çıktığında, bu şiddetin genellikle takımın bir parçası olmayan bireye yönlendiğini gösteriyor.

Emory University’deki Yerkes Ulusal Primat Araştırma Merkezi’ndeki büyük bir açıklıkta bulunan 11 şempanze ile yürütülen çalışmada, araştırmacılar, iki ya da daha fazla şempanzenin bir yiyecek ödülüne ulaşmak için beraber çalıştıkları bir deney ile iş birliğini ölçmeyi planladılar. Başlangıçta, iki şempanze bir takım (bir tanesi bariyeri kaldırırken, diğeri üzerinde meyveler bulunan tepsiyi çekiyor) oluşturdu. İki denek arasında iş birliği oluştuğunda, araştırmacılar üçüncü bir şempanzenin iş birliğini gerektiren bir başka bariyer daha eklediler.

Şempanzelere, seyirci şempanzelerin de bulunduğu bir yerde 100 saatlik bir ödüle ulaşma zamanı verildi ve rekabetin ortaya çıkmasını mümkün kılacak bir ortam oluşturuldu. Burada “rekabet” davranışı, fiziksel bir saldırının (ödülün olduğu yerden uzaklaştırmak için ekip üyesi bir başka şempanzeye ya da iş birliğine katılmayan ve ödülü diğerlerinden çalan beleşçilere yönelik zorbalık göstermek) ortaya çıktığı sahneler olarak tanımlandı.

Çalışma düşük sayıda bireyin gözlemlenmesini içeriyor olsa da sonuçlar oldukça etkileyiciydi. 94 saatlik uzun test süresince, şempanzeler birbirleriyle 3565 defa (rekabet halinde olmalarından 5 kat daha fazla) iş birliği geliştirdiler. Dahası, hayvanlar, rekabetçi davranışları cezalandırmak için çeşitli stratejiler kullandılar —daha komünal ve toleranslı bireylerle iş birliği yapmayı tercih etmek gibi–.

Saldırganlık ortaya çıktığında, bu saldırganlık genellikle rekabeti ya da beleşçiliği önlemek için kullanıldı. İşin içerisinde bulunmayan ve hırsızlığa teşebbüs eden bireyler hoş karşılanmadılar. Hatta araştırmacılar üçüncü şempanzenin –genellikle grubun daha dominant olanı– beleşçilere müdahale ettiği 14 örnek gözlemlediler. Araştırmacılardan Frans de Waal; bilimsel literatürde insan iş birliğinin eşsiz olduğu popüler bir iddia haline geldiğini ancak en yakın akrabalarımızın da rekabeti ve beleşçiliği ortadan kaldırmada oldukça iyi olduklarını gözlemlediklerini söylüyor.

Diğer primatların bize düşündüğümüzden daha fazla benzediği düşüncesine dair deliller giderek artıyor. 2014 yılında Suchak ve beraberindeki ekibin yayımladığı bir çalışmada, sosyal anlamda oldukça kalabalık gruplarda oda arkadaşlarıyla kendiliğinden ortaya çıkan bir güç birliği oluşturdukları gözlemlenmişti. Öte yandan benzer ilişkiler babunlarda da söz konusu. Daha önce yayımlanan bir başka araştırma ise, maymunların, tıpkı insanlarda olduğu gibi, kendi yaşıtlarıyla daha sosyal olduklarını, diğerlerine kıyasla “akranlarıyla” daha fazla vakit geçirmeyi tercih ettiklerini ortaya koymuştu.