2020 yılı yeryüzünde virüsün hüküm sürdüğü bir yıl olsa da atmosfer dışında, yani uzayda muhteşem keşiflerin ve çalışmaların olduğu dolu dolu bir yıl oldu. Bu yazıda 2020’nin en muhteşem uzay keşif ve çalışmalarına bakacağız. Eğer ben okuyamıyorum izlemek daha iyi oluyor dersen işte sana başka yerde bulamayacağın video:
Özellikle son on yıldır yapılan çalışmalar bize gösterdi ki evrende bolca su var. Dünya’yı özel yapan yüzeyinde sıvı su barındırabiliyor oluşu. Geçen yıl yapılan bir çalışma Ay’ın Güneş ışığı alan bazı bölgelerinde su molekülü keşfedildiğini açıkladı. Güneş ışığı vuran bölge diye özellikle belirtmemin nedeni aksine karanlık bölgelerinde daha önce su buzunun bulunmuş olması. Bu çalışmayı ilginç yapan şey ise şu: Direkt olarak uzay koşullarına maruz kalan ve Güneş ışığı alan bir bölgede nasıl oluyor da su molekülleri uzaya kaçmıyor? Her ne kadar NASA bu keşfi Artemis projesi kapsamında değerlendirip ‘Su kuyusu bulduk! Oraya gidince suyumuz hazır!’ der gibi lanse etse de durum öyle değil. Sıvı ya da buz oluşturamayacak kadar birbirinden uzak bir şekilde oraya buraya saçılmış üç beş su molekülü sadece. Kısaca: toplamda 300 ml su bulundu!
Dünya’ya virüsü yayan sonra ise hiç olmamış gibi hayatına devam eden Çin durmaksızın uzayda yayılıyor. Geçen yıl Ay’a robotik araç gönderip birkaç kg Ay malzemesini Dünya’ya getirmeyi başardılar. Japonya’nın 2014 yılında Ryugu asteroidine malzeme almak için gönderdiği uzay aracı Hayabusa2 ise 5,3 milyar km’lik yolculuktan sonra geçen yıl Aralık ayında Dünya’ya ulaştı. Bu çalışmalar gösteriyor ki asteroit madenciliği hızlı bir şekilde yaklaşıyor!
Bir yazımda ve bir videomda kara deliğin ne olduğundan bahsetmiştim. 2020 yılında yapılan bir çalışma sayesinde bize en yakın kara delik keşfedildi. ‘En yakın’ derken kozmik ölçeklerde bir yakınlıktan bahsediyorum. Net uzaklığı vermem gerekirse kara delik yaklaşık 10.000.000.000.000.000 km ötede! Yani gerilmenize gerek yok.
Kara delik üçlü bir sistemin üyesi. Kara delik ona yakın olan yıldız ile ortak kütle merkezi etrafında dolanırken üçüncü bileşen olan diğer yıldız ise bu ikisinin etrafında tur atıyor. Eğer o yıldızlardan birinin etrafında dolanan bir gezegen üzerinde yaşayan bir uygarlık varsa muhtemelen galaksinin en gergin insanları oradadır. Kara deliğe o kadar yakın olmak kalp krizinden panik atağa birçok soruna neden olabilir nitekim. Kara delikler ile ilgili bir başka harika haber ise şöyle. Einstein’ın genel görelilik teorisi bir kez daha doğrulandı. Geçtiğimiz yıl yayınlanan bir çalışma ile M87 galaksisinin merkezindeki kara deliğin gölgesinin çapı çok hassas bir şekilde belirlendi. Hesap genel görelilik teorisinin önerdiği gibi çıktı. Einstein yine haklı çıktı.
Venüs’te fosfin gazı keşfi haberlerini duymuşsunuzdur. Bu keşif de geçen yılın gündem oluşturan bilimsel gelişmelerden biriydi. Ancak daha sonra keşifte bazı analiz sorunları olduğu ortaya çıktı. Aslında belirlenen sinyal o kadar güçlü değilmiş. Fosfin gazı canlılık kaynaklı mı değil mi henüz bilinmiyor. Bildiğiniz gibi Venüs adeta bir cehennem. Eğer orada yaşam varsa istisnasız evrenin her köşesinde yaşam olabilir. Ancak sıfır bir araç alabilmek için neredeyse iki araç bedeli ÖTV ödemek zorunda olan başka bir uygarlığın olduğunu sanmıyorum. Bu konuda yalnızız...
Geçen yıl Temmuz ayında üç uzay aracı Mars’a gönderildi ve bu yıl Şubat ayında Mars’a ulaşmaları bekleniyor. Birleşik Arap Emirlikleri’ne ait The Hope isimli uzay aracı Mars’ın atmosferini inceleyecek, Çin’in Tianwen 1 isimli uzay aracı ise sahip olduğu yüzey aracı ile hem Mars yüzeyini hem de yüzey altını araştıracak. ABD’nin Mars 2020 görevi ise hem yüzey aracı hem de mini helikopter sayesinde Mars’ta yaşam izleri arayacak. Bu yıl Mars hakkında sıcak gelişmeler olabilir.
Yıldızların hayat çizgisine baktığınızda Güneş gibi yıldızlar bir kırmızı dev yıldıza dönüştükten sonra merkezde beyaz cüce dediğimiz çok yoğun bir cisim bırakırlar. Gençlik yıllarında Güneş gibiyken şimdi beyaz cüce olmuş bir yıldızın etrafında ve ona inanılmaz derecede yakın bir konumda bulunan bir öte-gezegen keşfedildi. Normalde bir gezegenin beyaz cüceye bu kadar yakın olmasını beklemezsiniz. Çünkü az önce bahsettiğim kırmızı dev evresinde yıldıza yakın mesafede bulunan her gezegen buhar olur. Mesela Dünya da Güneş nedeniyle bir gün buhar olacak. Ancak öte-gezegen beyaz cüceye o kadar yakın ki, 34 saatte bir onun etrafında tur atıyor. Öte-gezegenin 1 yılı 34 saate eşit yani. Peki nasıl oluyor da bu öte-gezegen yıldızına bu kadar yakın olabiliyor? Bilmiyoruz.
Güneş’in yüzeyinde her 11 yılda maksimum (ve minimum) sayıya ulaşan lekeler gözlenir. Bu sene Güneş’in 25. leke çevrimi başlamış oldu. Ben de bir Güneş fotoğrafı çektim. Gördüğünüz gibi bugünlerde birkaç leke gözlenebiliyor.
Önümüzdeki 5 yıl boyunca leke sayısının sürekli artmasını bekliyoruz. Akabinde ise tekrar azalacak. Merak etmeyin! Bu beklediğimiz bir durum.
Geçen yıllarda Mars’ın güney kutbundaki buzulların altında sıvı sudan oluşan dev bir gölet olduğu bulunmuştu. 2020’de yayınlan bir çalışma ise o gölet etrafında üç adet daha yer altı gölü olduğunu gösterdi. Öyle görünüyor ki Mars’ın yüzeyinin altında bolca su var. Peki ya hayat? Neden olmasın?
Güneş’in bugüne kadarki en detaylı görüntüsü elde edildi. Dünya’nın en büyük Güneş teleskobu Daniel K. Inouye teleskobu ile elde edilen görüntü Güneş’in yüzeyindeki (fotosfer) plazma hareketlerini 30 km çözünürlükle gösteriyor.
Bu yıl bizler için de bir ilk yaşandı ve ilk uzun menzilli roketimiz uzaya ulaştı. Roketsan tarafından geliştirilen bu roketin teknik detayları açıklanmamış olsa da ABD ve Rusya’nın 1960’larda yaptığı gibi balistik bir füze olduğu anlaşılıyor.
Acısıyla tatlısıyla bir yılı daha geride bıraktık. Umuyorum 2021 yılında Dünya’daki birçok sorun çözülmüş olur. Hepinize mutlu bir yıl diliyorum.