Rusya’nın Ukrayna’ya savaş ilan etmesi sonrası ABD ve AB’nin Rusya’ya yönelik açıkladığı ekonomik yaptırımların etkisi, ilk olarak hazır giyim sektöründe görüldü. Ukrayna’da faaliyet gösteren 24 markanın 267 mağazası ve 180 satış noktası tamamen kapanırken, Rusya’da faaliyet gösteren 32 markanın 655 mağazası ve 2 bin 556 satış noktasında ise tedirgin bir bekleyiş süreci başladı.
Ülkede yaşanan negatif ekonomik ortamın ilk olarak hazır giyim ve benzeri ürün alışverişinde durgunluğa yol açtığını belirten sektör temsilcileri, yaşanan gelişmeler nedeniyle sadece Ukrayna’da iptal ve ertelemelerin 150-200 milyon doları bulduğunu kaydetti. Rusya’da ise hali hazırda hazır giyim alışverişi ve ihracat durma noktasına gelmiş vaziyette.
Resmi rakamlara göre geçen yıl Ukrayna’ya 173 milyon dolar, Rusya’ya ise 287 milyon dolar ihracat gerçekleştirilmişti. Ancak iki ülke de daha çok yolcu beraberi ile ihracat gerçekleştiriyor ve söz konusu rakam Ukrayna’da 750 milyon doları bulurken Rusya’da ise 1 milyar doları aşıyor. Geçen ay her iki ülkede de fuara katılan ve büyük oranda iş bağlantıları gerçekleştiren sektörün, Rusya’ya resmi ihracatı 287 milyon dolardan 1 milyar dolara çıkarma hedefi vardı.
Dünya'dan Yener Karadeniz haberine göre, her iki ülkeye de en fazla ihracat gerçekleştiren Laleli ve Osmanbey bölgeleri. Sadece Laleli’de yapılan yolcu beraberi satışların yaklaşık yüzde 50’si Rusya ve Ukrayna’ya gerçekleştiriliyor. TOBB Hazırgiyim ve Konfeksiyon Sektör Meclisi Başkanı Şeref Fayat, en net sıkıntının Ukrayna piyasasında yaşandığını ve bölgeye yapılan ihracatta iptal ve ertelemelerin 150-200 milyon doları bulduğunu söyledi. Fayat, “Yakın tarihte her iki ülkede de önemli iş bağlantılarının yapıldığı iki adet fuar vardı. Ukrayna’ya sevkiyat durduğu gibi Rusya’da ise tedirgin bir bekleyiş hakim. İki ülkede daha çok yolcu beraberinde ticaret yapıldığı için çok fazla swift işlemine tabi olmuyor, ama bizim resmi ticarette de ödeme sisteminde çok sıkıntı olmayacaktır. Kuyumculardan alınıyor, yolcu beraberindeki nakitler ile ya da başka türlü mahsuplaşılıyor” ifadelerini kullandı.
İstanbul Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği Başkanı Mustafa Gültepe, iki ülkeye yolcu beraberi ile 1,5 milyar doları aşkın ihracat yapıldığını belirterek, “Umuyoruz iki ülke arasında bir an önce sulh sağlanır. Ancak şu an Ukrayna’da ticaret tamamen durduğu gibi Rusya’da da iptal ve ertelemeler var. İnsanlar önünü görmek istiyor” dedi. Peki iptal ve ertelemelere yönelik sektörde bir sigorta var mı? Mustafa Gültepe, yolcu beraberinde olduğu gibi resmide de çok küçük bir limit dışında genellikle güvene dayalı bir ticaretin söz konusu olduğunu anlattı.
Swift konusunda ise sıkıntı yaşayacaklarını belirten Gültepe, devam edecek ticarette her türlü riski göze alarak para birimlerinin kullanılabileceğini dile getirdi. Akdeniz Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği Başkanı Gürkan Tekin de şu anda TIR’ların sınırda beklediğini belirterek, “En ufak sıkıntıda ilk uzaklaşılan sektör hazır giyim. Dolayısıyla şu an sektör ciddi şekilde etkileniyor. Kayıt dışında sigorta yok, resmi satışta ise sigorta kapsamında değil. Sigorta daha çok AB bölgesinde oluyor. O nedenle ciddi etkilenme olacak. Şu an ihracat durma noktasında” değerlendirmesinde bulundu.
Rusya-Ukrayna savaşından en fazla etkilenecek bölge Laleli ve Osmanbey gibi tekstil merkezleri. Konuyla ilgili kriz masası oluşturulan Laleli’de Perşembe günü 253 olan Ukraynalı misafir sayısı 500’ü geçmiş durumda. Sayı her geçen gün artıyor. LASİAD Başkanı Gıyasettin Eyyüpkoca, “Laleli’de 3 milyar dolara yakın ticaret söz konusu. Bunun yarısına yakını iki ülkeyle gerçekleştiriliyor. Şu an iki ülkeye de ticaret durdu. Açık hesap meselesi de var. İki ülke ile açık hesap ile çalışanlar da var yıllardır. Sipariş iptalleri var. İptal ve ertelemelerin 200 milyon doları bile aştığını tahmin ediyoruz. Bu üretimi de etkiledi, atölyeler durmuş vaziyette. Sınır olduğu için Polonya’dan bile sipariş iptalleri var. Bu durumdan sanki en çok etkilenecek ülke biz olacağız. İki ülkenin bölgedeki ticaretteki payı yüzde 50. Laleli’de pazarın yarısı tehlikede” diye konuştu.
Osmanbey Tekstilci İş İnsanları Derneği (OTİAD) Başkanı Eda Arpacı, Rusya’nın Ukrayna’ya başlattığı askeri operasyon sonrası Osmanbey’de sipariş, sevkiyat ve tahsilat ile ilgili ne tür sorunlar yaşandı ve neler öngörülüyor diye bir çalışma yaptıklarını belirterek, “Aldığımız bilgiye göre her iki ülkede de sipariş iptalleri var. Ukrayna’ya mal sevkiyatı yapılamıyor. Rusya’ya ise sevkiyat yapılmakla birlikte yüklemeler bekletiliyor. Moskova’da fuar vardı. 287 milyon doların 1 milyar dolara çıkması bekleniyordu. Şu belirsizlik ortamında önceliğimiz halklar zarar görmeden sulh ortamının oluşması. Ancak o zaman zararın boyutunu tespit edebileceğiz” ifadelerini kullandı.
Rusya 655 mağaza ile Türk markalarının en fazla mağaza bulundurduğu ülke. Ukrayna’da ise 24 markanın 267 mağazası bulunuyor. İki ülkede bulunan 922 mağazayı işleten markaların çatı kuruluşu Birleşmiş Markalar Derneği (BMD), bugün bölgede bulunan mağazaların akıbeti ile ilgili bir toplantı yapacak. BMD Başkanı Sinan Öncel, “Ukrayna’nın ardından şimdi Rusya ile ilgili sıkıntılar artmış durumda. Ülkeye para ve mal transferleri durdu. Bugün bölgede mağazası bulunan markalar ile bir toplantı gerçekleştirerek durum değerlendirmesi yapıp, yol haritası belirleyeceğiz” açıklamasında bulundu.
Her iki ülkede de mağazaları bulunan Roberto Bravo Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Kamar, Ukrayna’da bulunan tüm mağazaların kapalı olduğunu, çalışanların güvenli bölgelere gittiğini ve ihracatın da tamamen sıfırlandığını anlattı. Aynı zamanda Mücevher İhracatçıları Birliği Başkanı da olan Kamar, Rusya ile ilgili ise şu ifadeleri kullandı:
“Rusya’da şu anda devalüasyon var. Dolara ulaşım zorlaştı. İhracat yapsanız paranızın Türkiye’ye gelmesi ile ilgili sorun var. Şu an orası da kitlenmiş vaziyette. Herkes A-B-C planlarını yapmaya çalışıyor. Orda da beklemedeyiz. Ticaret devam mı ediyor durdu mu göreceğiz. Şu an paranın gelmesi ile ilgili sıkıntılar nedeni ile mal gönderme işi de çok zor. Dolara hangi kur ile ulaşacağımızı bilmediğimiz için ihracat kısmı da tıkandı. Plan yok şu an için bekleyip göreceğiz”
Boberto Bravo, Moskova’da 14 mağaza 12 adet frachise ve 100 yakın satış noktası ile hizmet verirken, Ukrayna’da ise 5 adet franchise ve 10’a yakın da satış noktası ile yer alıyor.
Geçtiğimiz yıl yurtdışında alınan 29,3 milyar dolarlık iş miktarının 11 milyar dolarlık bölümünü Rusya’da üstlenen Türk müteahhitlik firmalarının bu ülkedeki işleri yavaşladı. Firmalar SWIFT yaptırımının sonuçlarını bekliyor. Devam eden projelerle birlikte Türk müteahhitlerinin ülkedeki yatırım tutarı ise 32 milyar doları buluyor. Leyla İlhan'ın aktardığına göre, Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB) Başkanı Erdal Eren, Rusya’daki süreci şu anda izlediklerini belirterek, “Henüz şöyle bir pürüz oldu diyecek bir durum yok. Ne olacak, ne bitecek diye beklemek lazım” dedi. Ancak hem devam eden projeler hem de ödemeler açısından endişeli olduklarını ifade eden Eren, şunları söyledi: “Rusya yatırımlarını kısacak mı, ödemeler nasıl olacak? Turizm açısından ne olacak, Rus turistler gelebilecek mi? Geldiklerinde onların ödemeleri ve para transferleri nasıl olacak konusunu bizde merakla bekliyoruz.” Eren, şu anda odak noktalarının yeni pazar arayışı olmadığını dile getirdi.
Yenigün İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı ve Türkiye Müteahhitler Birliği eski Başkanı Mithat Yenigün de, Rusya’da 4 projede 750 milyon dolarlık bir iş yürüttüklerini belirterek, halihazırda şantiyelerde işleri durdurmadıklarını ancak işlerin yavaşlamaya başladığını söyledi. Artan fiyatlar ve belirsizlik ortamı nedeniyle şantiyelere malzeme almada sorun yaşadıklarını aktaran Yenigün, sürecin etkilerini izlemeye başladıklarını söyledi.
Rusya ve Ukrayna arasındaki savaş mobilya sektörünü de etkilemeye devam ediyor. Mobilya ve Yatak Sanayicileri Derneği (MOYSAD) Başkan Yardımcısı Davut Doğan, “Ukrayna’da mağazalar kapandı. Rusya’da siparişler beklemeye alındı” dedi. Tedarik zincirindeki risklerin artmasından dolayı lojistik maliyetlerinin çok fazla arttığını aktaran Doğan, “Bu nedenle karşı taraf siparişleri beklemeye aldı. Biz genelde fabrika teslim satıyoruz. Burada her iki ülkeye mobilya götürecek TIR bulmakta zorluk yaşıyor” dedi.
Rusya’nın hem mobilya alanında üretici ülke olması hem de keyfi olarak uyguladığı gümrük vergileri nedeniyle sektörün ihracat yaptığı ilk 10 ülke arasında yer almadığını kaydeden Mobilya Dernekleri Federasyonu Başkanı Ahmet Güleç, “Dolayısıyla buradaki duraksama sektörümüzde büyük bir kayıp oluşturmayacak” dedi.
Ukrayna ve Rusya savaşının ardından yerli turist, pasaportsuz girdiği ve en çok tercih ettiği ilk 3 destinasyondan biri olan Ukrayna yerine alternatiflere yöneldi. Yaşanan gelişmelerle birlikte Rusya ve Ukrayna paket turlarını iptal eden Türk turist rotayı vizesiz Belgrad’a ve Mısır’a kırdı. Ukrayna ve Türkiye arasında 2017’de imzalanan anlaşma uyarınca iki ülke vatandaşları vizeye ve pasaporta ihtiyaç duymadan sadece kimlik kartlarıyla karşılıklı ziyaretlerde bulunabiliyor.
Selenay Yağcı'nın aktardığına göre, pandemi öncesinde Türkiye ve Ukrayna arasında her gün 20 uçak kalkıyordu. Türkiye’den Ukrayna’ya giden turist sayısı da 3 kat artmıştı. Türkiye, pandemi öncesi yaklaşık 300 bin ile Ukrayna’ya turist gönderen ülkeler arasında ilk 10’da yer alıyordu. Geçen yıl ise yaklaşık 200 bin Türk turist Ukrayna’yı ziyaret etmişti. Son bir haftada yaşanan gelişmelerle birlikte Türk turistlerin bir bölümü turlarını tamamen iptal etti, bir bölümü de rotayı değiştirdi.
Prontotour Yönetim Kurulu Başkanı Ali Onaran, her hafta bir grupları olduğunu ifade ederek, Türk turistlerin en çok tercih ettiği 3 destinasyondan birinin Ukrayna olduğunu söyledi. Ukrayna’dan son turist gruplarının 4 gün önce döndüğünü belirten Onaran, “O grubumuza eşlik eden rehberimizin şu anda sığınakta olduğu bilgisini aldık. Ukrayna paket turları, son yıllarda oldukça artan bir taleple karşılaşıyordu. Özellikle Lviv ve Kiev turları tercih ediliyordu. Vizesiz pasaportsuz giriş kolaylık sağlamıştı. Yerli turist, 3 günde karar verip gidiyordu. Yaşanan gelişmelerin ardından turların bir kısmı iptal oldu bir kısmı da rota değiştirdi” dedi.
Rusya-Ukrayna savaşı, Türkiye’nin bu iki ülkeye yaş meyve ve sebze ihracatını da riske soktu. Ukrayna’ya ihracat, ağır savaş koşulları, limanların ve havaalanlarının çalışamaması nedeniyle bütünüyle durdu. Sektörün Rusya’ya ihracatında ise yeni siparişler gelmiyor. Tüketimi zamanla sınırlı olan yaş meyve ve sebzede pazar kapanması, ürünün bütünüyle bozulmasına neden oluyor. Her iki ülkeye ortalama aylık 100 milyon dolarlık sebze ve meyve ihracatı yapan Türkiye, ürünün tarlada kalmaması için acil alternatif pazarlar arayışına girdi. Türkiye 2021 yılında Rusya’ya 1 milyar doların üzerinde yaş meyve ve sebze ihracatı yaptı. Bu yılın ocak ayında ise yüzde 17’lik azalış ile 66 milyon dolarlık yaş meyve ve sebze ihracatı gerçekleşti. Mehmet Hanifi Gülel'in aktardığına göre, Rusya ve Ukrayna’dan siparişlerin durduğu bilgisini veren İstanbul Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Melisa Tokgöz Mutlu, Rusya pazarında kotalar dolayısıyla başka sorunlar da bulunduğuna işaret etti. Mutlu, “İhracatçıların geneli bu süreçte biraz daha beklemek ve ne olduğunu görmek istiyor. Şu an ne kadar ürünün yolda olduğunu, ne kadar kontrat iptali olduğunu net olarak bilemiyoruz. Konuyu araştırıyoruz” dedi.
Ukrayna’ya 2021 yılında toplam yaş meyve ve sebze ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 11 artışla 217 milyon dolara yükseldi. Artış eğilimi bu yılın ocak ayında da sürdü ve aylık bazda yüzde 42 artış elde edilerek 29 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Gelişen bu pazarda ihracatın durduğunu belirten Melisa Tokgöz Mutlu, “Ukrayna Türkiye için önemli bir pazar. Alternatif pazarlar konusuna her zaman çalışıyoruz. Bugün en büyük yaş meyve sebze pazarımız AB ve Rusya. AB bizim için önemli bir pazar. Konteyner krizi, yükselen navlun ve enerji fiyatları Türkiye’yi AB için önemli tedarikçi noktasına taşıyor. Çünkü konteyner bulamasanız kamyonlara yükleyip gönderebiliyoruz. Aralık ayından bu yana istikralı kur da ihracatçının elini kuvvetli hale getirdi. Pazarı çeşitlendirmek amacıyla Uzakdoğu ülkeleri Çin, Tayvan, Kore, Vietnam ve Japonya’ya ulaşabilmemiz için navlun desteği allamamız gerekiyor” şeklinde konuştu.
İklimlendirme Sanayi İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Şanal, Rusya-Ukrayna savaşının bugün itibariyle iş iptallerine neden olmadığını söyledi. Şanal, sektör olarak gelişmeleri yakından takip ettiklerini, ancak bir iptal bildirimi almadıklarını belirtti. Hem Ukrayna hem de Rusya’nın iklimlendirme sektörü açısından önemli pazarlar olduğunu belirten Mehmet Şanal, Rusya’nın ısıtma tarafında iyi bir tedarikçi ve partneri olduğunu söyledi. Şanal, şöyle konuştu:
“Ukrayna da pazarımız, bizim için son derece önemli. Rusya’nın toplam iklimlendirme ithalatı 11,5 milyar dolar, bu ithalattan Türkiye 210 milyon dolarlık ihracatla yüzde 1,79 pay alıyor. Ukrayna’nın iklimlendirme ithalatı ise 1,7 milyar dolar ve Türkiye bundan 70 milyon dolar payı ile yüzde 4.19 pay alıyor. Her iki ülkeye olan ihracatımız dünya genelinde aldığımız paydan daha yüksek. Yaşanılan durum daha çok sıcak pazardaki gelişmeleri yakından takip ediyoruz ve her iki ülke de bizim için ısıtma, soğutma ve tesisat malzemeleri konusunda önemli pazarlarımız.”