Savaş, Ekmeğimize Yağ Sürmeyecek: Çok Büyük Bir Şokla Karşı Karşıyayız!

03.03.2022 - 14:57

Ukrayna’daki savaş petrol ve emtia fiyatlarını yükseltmeye ve enflasyona dair endişeleri kuvvetlendirmeye devam ediyor. Dün Ukrayna’daki çatışmaların derinleşmesi sonrası buğday fiyatlarında büyük artış yaşandı.

ABD’de işlem gören buğday vadeli kontratları arzda görülebilecek aksamalara dair endişeler nedeniyle bugün de yükselmeye devam etti.

Buğday vadeli kontratlarının yükselmesinin sebebi ise savaş nedeniyle iki ülkenin üreteceği buğdayın arzına ilişkin endişelerin artması. Rusya ve Ukrayna halihazırda küresel buğday ihracatının neredeyse üçte birini oluşturuyor.

Buğday fiyatlarındaki her artış makarna, ekmeğe yansıyor!

Buğday vadeli kontratları dün işgalin süreceği ve jeopolitik gerilimlerin artacağına dönük endişelerin derinleşmesinin ardından artışını sürdürmüş ve 2008’den bu yana gördüğü en yüksek seviyelere gelmişti.

Dün ton başına 370 dolar seviyelerinden işlem gören buğday, bugün ton başına 420 dolar seviyelerine gelerek günlük yüzde 12,5 oranında artış gösterdi. İşgal başlamadan önce bu fiyat 320 dolar seviyelerindeydi. Borsalardaki artış, bu ürünün fiyatına dair beklentileri yansıtması açısından önemli.

Ukrayna’daki askeri operasyonlar ve Rusya’ya dönük sert ekonomik yaptırımlar, önümüzdeki yıl buğday ihracatını kesintiye uğratabilir. Türkiye’nin en büyük buğday ithalatçılarından olan Rusya ve Ukrayna’dan alınacak buğdayın kesintiye uğraması ise buradaki temel gıda fiyatları üzerinde baskı oluşturabilir. Buğday fiyatlarındaki her artış makarna, ekmek gibi temel gıda ürünlerine doğrudan yansıyor.

Türkiye’ye buğdayın maliyeti artıyor!

Küresel buğday fiyatlarının yükselmesi Türkiye’nin ithal ettiği buğdayın maliyetinin artmasına da sebep oluyor. Dün Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) 435 bin tonluk buğday için açtığı ihalenin ilk turunda teklifleri almış, ticaret kaynaklarından alınan bilgiye göre, en düşük teklifin ton başına 420 dolar olmuştu.

TMO'nun önceki ihalesinde en düşük teklifler ton başına 341,90 ile 351,80 dolar arasında değişmişti. Buna göre verilen en düşük teklif öncekine göre dolar bazında yüzde 22 oranında yükselmiş oldu.

Rusya Ukrayna savaşı küresel tahıl piyasalarında görüp görebileceğimiz en büyük arz şoku olacak!

Illinois Üniversitesi’nde görev yapan tarım ekonomisti Scott Irwin’e göre, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali küresel tahıl piyasalarını o kadar derinden mahvedebilir ki, hayatımızda gördüğümüz en büyük arz şokuna tanık olabiliriz. Ekonomist, Para Analiz'in aktardığına göre, savaş yüzünden on milyonlarca dönümlük tahıl üretiminin tehlikede olduğunu belirtti.

Irwin, “Rusya Ukrayna savaşının küresel tahıl piyasalarında görüp görebileceğimiz en büyük arz şoku olacağına ikna oldum” dedi.

2022 yılında dünya genelinde çiftçiler tarafından daha fazla dönüm tarım arazisinin ekilip biçilmesine ihtiyacımız olduğunu belirten Irwin, “Kısa vadede arz talep dengesini sağlamak için tahıl fiyatını yükseltmek dışında hiçbir şey yapılamaz” dedi.

Savaş öncesi de gıda enflasyonu tüketicileri rahatsız ediyordu!

Ukrayna ve Rusya birlikte, küresel buğday ticaretinin dörtte birinden fazlasını, küresel mısır satışlarının ise beşte birini oluşturuyor. Bu temel mahsullerin fiyatları, küresel gıda fiyatlarının zaten rekor seviyelere ulaştığı bir zamanda arz kesintilerine ilişkin endişeler nedeniyle yükseliyor.

Rusya’nın Ukrayna ile savaşından önce bile, gıda enflasyonu zaten küresel bazda tüketicileri rahatsız ediyordu. Aşırı iklim koşulları mahsul yetiştirmeyi zorlaştırırken, işçi sıkıntısı ve yüksek nakliye maliyetleri tedarik zincirlerini epey hırpaladı. Dünyanın tahıl stokları da yeterli değil, bu nedenle Rusya veya Ukrayna’dan tedarikte uzun süreli kesintiler, önümüzdeki yıllarda piyasaları yerinden oynatma potansiyeline sahip.

Emtia fiyatları 2015'ten bu yana en büyük aylık kazancını kaydetti!

Artan emtia fiyatları küresel gıda maliyetlerini yükseltmeye devam ediyor. Buğday fiyatları Karadeniz bölgesi ticaretindeki aksamayla yükseldi. ALB Yatırım Araştırma Müdürü Emre Çayırlı'nın analizine göre, buğday fiyatı, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve Batı yaptırımlarının Karadeniz bölgesinden tahıl ihracatını kesintiye uğratmaya devam edeceğine ilişkin endişelerle birlikte son altı ayın en yüksek seviyesine ulaştı.

Buğday vadeli işlemleri haftanın ilk gününde %8’den fazla yükselirken, Kuala Lumpur’da palm yağı ve Chicago’da soya fasulyesi yağı tüm zamanların en yüksek seviyelerinin üstüne yükselmeye başladı.

Emtia fiyatlar Şubat ayında yaklaşık %23 artarak 2015'ten bu yana en büyük aylık kazancını kaydetti.

Rusya ve Ukrayna, küresel ayçiçek yağı ihracatının %80’ini oluşturuyor!

Rusya ve Ukrayna, küresel buğday ihracatının %29’unu, dünya mısır arzının %19’unu ve dünya ayçiçek yağı ihracatının %80’ini oluşturmaktadır. Rusya’nın geçen hafta komşusunu işgal etmesinden bu yana Ukrayna’daki limanlardaki faaliyetler durma noktasına geldi. Rusya ile tahıl ticareti de fiilen askıya alındı. İki ülkenin, dünya buğday ihracatının dörtte birinden fazlasını, mısır satışlarının beşte birini ve arpa sevkiyatlarının benzer bir payını, ayçiçek yağı üretiminin yaklaşık %80’ini sağladığı düşünüldüğünde anlaşmazlık süresinin uzamanı halinde küresel ekonomilerde genel dengelerin arz yanlı olarak bozulma ihtimali de bulunuyor.

Küresel tahıl piyasası, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesiyle ve iki ülkenin anlaşmalar yapmaya isteksiz olmasıyla birlikte hızlı dalgalanıyor. Tarımsal emtia fiyatlar Şubat ayında yaklaşık %23 artarak 2015’ten bu yana en büyük aylık kazancını kaydetti. Chicago’da mısır vadeli işlemler fiyatları yükselirken, soya fasulyesi %4,4’e kadar yükseldi. Chicago’da buğday, mısır ve soya fasulyesi %2’den fazla yükseldi.

Küresel gıda fiyatlarında daha da artış tehdidi!

Karadeniz bölgesinden tahıl tedarikini kısıtlamak, arzın zaten olumsuz hava koşulları nedeniyle zorlandığı bir zamanda, rekor seviyeye yakın olan küresel gıda fiyatlarını daha da artırma tehdidinde bulunuyor.

Küresel iklim görünümleri, başlıca tahıl ve yağlı tohum üreten bölgelerde Mart ile Mayıs 2022 tarihleri arasında ortalamanın üzerinde yağışın biraz daha olası olduğunu gösteriyor. 2022-2023 yılları arasında emtia üretiminin toplam değerinin %6 azalarak 76 milyar dolara düşeceği tahmin ediliyor.

Tehlike çanları ayçiçek yağı için de çalıyor

Ayçiçeği yağında da tehlike çanları çalıyor. Dünya'dan Ali Ekber yıldırım haberine göre, Ham ayçiçeği yağının tonu 1400 dolardan 2 bin doların üzerine çıktı. Rusya, Azak Denizi'nde Türkiye'ye ait yağ taşıyan 15-16 geminin çıkışına izin vermiyor. Bu gemiler getirilemezse Türkiye yağsız kalabilir.

Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği, Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü'ne yazı yazarak stoklarda en fazla Mart sonu, Nisan ortasına kadar yetecek kadar yağ kaldığını, Rusya’nın, ithalat gemilerine izin vermesi için Dışişleri Bakanlığı ve Rusya Büyükelçiliği nezdinde acil girişimde bulunulmasını istedi.

Türkiye yağ ithalatının yüzde 70'i Rusya ve Ukrayna'dan

Rusya-Ukrayna savaşı Türkiye'yi yağ krizine sürükleyebilir. Dünyanın en büyük ayçiçeği ithalatçısı olan Türkiye, bu ithalatı da ağırlıklı olarak Ukrayna ve Rusya'dan gerçekleştiriyor. İki ülke arasında çıkan savaş Türkiye'nin ham yağ ithalatını büyük oranda durdurdu.

Ham ayçiçeği yağı ithalatında kilit noktalardan biri Azak (Azov) denizi. Türkiye'ye ithal edilen ayçiçeği yağının büyük bölümü bu bölgede bulunan Rostov Limanından yükleniyor. Rusya, Türkiye'nin 15-16 gemisini burada bekletiyor. Bu gemilere izin verilmezse Türkiye'de yağ sıkıntısı olur.

Stokta market rafları dahil 1-1.5 aylık yağ kaldı

Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü'ne gönderdiği yazıda yağda yaşanan durumu şöyle ifade ediyor:

'Malumlarınız olduğu üzere bir süredir devam eden Rusya - Ukrayna çatışmasında ülkemizin kayıpları her geçen gün daha ileri seviyeye çıkmaktadır. Mevcut durumda Bitkisel yağ sektörü diğer gıda sektörlerine göre çok daha stratejik duruma gelmiştir. Ülkemizin stokları, market rafları dahil mart sonu veya nisan ortasına kadar yetecek düzeydedir. Hali hazırda sektörümüzün Rusya ve Ukrayna siparişli 15-16 adet gemisi Karadeniz limanlarında beklemektedir.

Ham yağın tonu 2 bin doları geçti

Bir iki hafta önce tonu 1400 dolar seviyelerindeki yağ fiyatları uluslararası piyasalarda 2000 doların üzerine tırmanmış durumdadır. Daha ileri safhada düşünüldüğünde fiyat endişesini bir tarafa bırakmış, ham madde bulamama noktasına gelmiş durumdayız. Mevcut durum süratle gıda arz güvenliği seviyesine evrilmektedir.

Sektörümüzün ham ayçiçeği yağı ithalatında kilit noktalardan biri Azak (Azov) denizidir. Gemilerimizin büyük çoğunluğu bu bölgede bulunan Rostov Limanından yüklenmektedir. Fiili duruma bakıldığına Azak denizi Rusya silahlı kuvvetleri tarafından tamamen kontrol altına alınmış ve bir iç deniz durumuna gelmiş durumdadır. Durum böyleyken Rusya Federasyonu bu bölgeden halen kargo gemilerinin çıkışına izin vermemektedir. Bir başka açıdan bakıldığında Rusya' ya ambargo seviyesini her gecen gün yükselten AB(Avrupa Birliği) ülkelerine dahi gaz satarak bir şekilde ticaretini devam ettiren Rusya, belki de mevcut durumun farkına varmadan ülkemize gıda ambargosu uygulamaya başlamıştır.

AB ve diğer bölge ülkelerine göre Rusya ile ülkemiz ilişkileri çok daha ileri düzeyde olup, gerek Dışişleri Bakanlığımız, gerekse Rusya Büyükelçiliğimiz nezdinde girişimlerde bulunularak, Azak Denizi'nin acilen ulaşıma açılması ülkemiz açısından hayati öneme sahiptir. Gereğini bilgilerinize arz ederiz.'

Ayçiçeği yağına büyük zam olacak

Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği bu yazıyı 2 Mart 2022 tarihinde Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü'ne gönderdi. Yağ sanayicileri, Bakanlığın girişimleri ile Rusya'nın gemilere izin vermesi için çaba gösterirken bir yandan da artan fiyatlar karşısında çaresiz kaldı. Tonu 1400 dolar olan ham ayçiçeği yağı fiyatının ton başına 2 bin doları geçmesi nedeniyle iç piyasada büyük zam olacak. Rusya'nın izin vermesiyle Türkiye'ye gelecek yağın maliyeti ve işlenmesi 2 bin 400 doları bulması bekleniyor. Her koşulda ayçiçeği yağı tüketiciye zamlı olarak satılacak.

Türkiye bitkisel yağda hem üretici hem de ihracatçı konumda. Ancak, hammadde bakımından kendine yeterli olmadığı için önemli oranda dışa bağımlı. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, Türkiye'nin ayçiçeğinde kendine yeterlilik oranı yüzde 64 seviyesinde. Yüzde 36 oranında ise ithalat yapılıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomiyi Araştırma Enstitüsü verilerine göre 2020-2021 sezonunda Türkiye, dünya ayçiçeği ithalatının yüzde 32,4'ünü gerçekleştirdi. Türkiye'den sonra ikinci sırada yüzde 27,8 ile Avrupa Birliği var.

Dünya ayçiçeği üretiminde Ukrayna yüzde 30,7 ile ilk sırada, Rusya yüzde 27,2 ile ikinci sırada. Üçüncü sırada yüzde 17,8 ile Avrupa Birliği yer alıyor.

Türkiye, 2020-2021 sezonunda ayçiçeği ithalatının yüzde 50,6'sını Rusya'dan, yüzde 14,6'sını Ukrayna'dan, yüzde 11,5'ini Bulgaristan'dan, yüzde 7,5'ini Moldova'dan, yüzde 6,3'ünü Romanya'dan gerçekleştirdi. 2021-2022 sezonunda Rusya ve Ukrayna'nın payı artarak yüzde 70'e ulaştığı tahmin ediliyor.