İçinde, dünyayı güzellikle değiştirecek bir cevher taşıdığını hissediyor musun? O cevher, bazen bir çizgide, bazen bir renk tonunda, bazen de zihninde canlanan o mükemmel kompozisyonda kendini gösterir. Bir sanat ve cumhuriyet yazısı yazacağım. Bir sanat çalıştayı üzerinden yazacağım bu yazıyı.
MBA Okulları'nın geleneksel olarak düzenlediği 'Cumhuriyet Yüzyılı Uluslararası Sanat Çalıştayı', bu potansiyelin canlı bir kanıtı. Ben de katılım yapıp, konuşmalar yapıyorum. 17 ressamın katıldığı bir “sanat road show”u bu. Peki hangi ressamlar katılıyor? Sayalım. Prof. Dr. Orhan Cebrailoğlu, Dıgıtalart Sanatçısı Sinan Yasdıman, Ressam Filiz Kiprik, Ressam Mustafa Dulda, Asist. Prof. Derya Ülker, Ressam Pınar Alacal, Ressam Şaban Tuncer, Öğrt. Üyesi Veysel Kurucu, Heykeltıraş Fuar Kiprik, Prof Dr. Ceyda Güler, Ressam Natalya Yampolskaya,-Moldova, Ressam Tetiana Shendryk-Ukrayna, Ressam Juliya Zhukova,-Rusya Ressam Aleksandra Vuksanoviç- Sırbistan, Ressam Rena Tagiyeva- Azerbaycan, Doç. Nuri Yavuz, Prof. Gülser Aktan. Tarihi dokusu ile sanatın her dalına dokunan Fişekhane’de yapılıyor organizasyon. İstanbul'un geçmişten günümüze taşıdığı mekanlardan olan Fişekhane, Zeytinburnu'nda yer alan ve tarihi dokusu ile modern yaşamın bir arada bulunduğu bir yer. Bir zamanlar Osmanlı döneminde mühimmat deposu olarak kullanılan bu alan, bugün sanat, kültür, gastronomi ve alışverişin bir arada olduğu dinamik bir kültür dokusuna sahip. Fişekhane, sanatseverler için de oldukça cazip bir yer. Burada yer alan çeşitli sanat galerileri ve düzenlenen kültürel etkinlikler, ziyaretçilerine İstanbul'un sanat ve kültür sahnesini keşfetme fırsatı sunuyor. Özellikle Fişekhane Sahnesi, yıl boyunca düzenlenen tiyatro oyunları, konserler ve gösteriler ile İstanbul'un kültürel hayatına girdi. Evet, mekan burası. Çalıştay bu. MBA Okulları'nın düzenlediği geleneksel olarak düzenlediği 'Cumhuriyet Yüzyılı Uluslararası Sanat Çalıştayı', bu potansiyelin canlı bir kanıtı. Şimdi cumhuriyete geçelim.
Sanat, en saf haliyle bir sevda işidir; duyguların dillere dökülemediği yerde, renklerin ve çizgilerin dilidir. Cumhuriyet ise, bu toprakların evlatları için ortak bir yürek atışı, paylaşılan bir tutkudur. İşte bu iki tutku, Cumhuriyet Yüzyılı Çalıştayı'nda kusursuz bir ahenk ile buluşuyor. Bir öğrencinin, usta bir ressamın elinden çıkan bir eseri ilk kez gördüğünde gözlerinde parlayan o saf hayranlık... Bir sanatçının, yılların birikimini genç bir çırağa aktarırken yüzünde beliren o derin, huzur dolu tebessüm... Tuvallerde birbirine karışan boyaların, aynı zamanda farklı kültürlerin, kuşakların ve hikayelerin de buluşması... Bunlar, bu çalıştayın sadece görünen yüzü. Asıl mucize, salonda dolaşan o ele gelmez histedir; bir yanda coşkunun, diğer yanda hüznün, hepsinin ötesinde derin bir minnet ve aidiyet duygusunun bir arada yaşandığı o büyülü atmosfer. Bu, Cumhuriyet aşkının, sanatın incelikli dokusuyla işlendiği, görkemli ve samimi bir aşk mektubudur.
Gecenin koynunda, eski bir atölyenin tozlu raflarında, yarım kalmış bir tuval duruyordu. Fırçalar, sanki unutulmuş rüyalar gibi, ıslak boyaların kenarlarında titriyordu. Bir ressam, pencerenin önünde, yıldızların altında oturmuş, boşluğa bakıyordu.
Elinde, Einstein'ın sözleri gibi bir fısıltı yankılanıyordu: “Elbette bilgi önemlidir; ama hayal gücü ondan daha da önemlidir...” O boş sayfa, planlayıcınınkine benziyordu – bir yıl sonrasının silueti, ama ilhamın kanatları kırılmış. Ressam, bir an durdu. Ya fırçayı kaldırmasaydı? Ya sanat, o gizli simülatörün, beynin 'ne olurdu eğer' makinesinin, yalnızca bir ayna olsaydı? Sanat olmadan, hayal gücü bir gölge mi kalırdı, yoksa yıldız tozundan bir galaksi mi doğardı?
Hayal gücü, beynin derinliklerinde, bir nehir gibi akar – geçmişin tortularını toplayarak geleceğin okyanusuna dökülür. Nörobilimciler, bunu bir 'deneyim simülatörü' olarak adlandırır; hipokampüsün hafıza arşivlerinden, prefrontal korteksin planlama labirentlerinden ve varsayılan mod ağının (DMN: Varsayılan Mod Ağı) sonsuz dolaşmalarından beslenir. Bu ağ, beyin taramalarında bir hayalet gibi belirir: Sessizce aktif, ama her zihin dolaşmasında, her 'ya şöyle olsa' sorusunda canlanır. Sanat, işte tam burada devreye girer – bir köprü, bir ayna, bir büyüteç. O, hayal gücünün soyut fısıltılarını somut bir resme, bir melodiye, bir heykelin soğuk mermerine dönüştürür. Ressamın fırçası vurduğunda tuvale, prefrontal korteksle DMN arasında bir köprü kurulur; yaratıcılığın kırmızı iplikleri, beyin bölgelerini birbirine bağlar. Bu, bir dans gibidir: Hayal gücü lead eder, sanat ise adımları ritme uydurur. Bir tablo karşısında durduğunuzda, beyniniz gerçekten o manzarayı koklar, o rüzgârı hisseder – duyusal alanlar uyanır, tıpkı metindeki 'diyet algı' gibi, ama bu kez renklerle boyanmış.
Düşünün: Bir çocuğun elinde tebeşir, kaldırımda maviye çalan bir ejderha çizerken. O çizgi, sadece karalama değil; hipokampüsün pastel boya kutusundan alınmış bir anı, prefrontal korteksin 'ne olabilir?' sorusuyla harmanlanmış. Sanat, hayal gücünü besler çünkü o, soyut olasılıkları somutlaştırır – bir senfoniyle geleceğin fırtınalarını çalar, bir şiirle geçmişin yaralarını dokur. Nörobilim, bunu doğrular: Sanatla uğraşmak, prefrontal korteksi güçlendirir, bilişsel esnekliği artırır; yaratıcılığın tohumlarını, beyin dalgalarının ritmik dalgalanmalarında eker. Evrimsel bir miras bu: Atalarımız mağara duvarlarına bizonları çizerken, avın simülasyonunu yapıyorlardı – tehlike olmadan, açlık çekmeden. Sanat, hayal gücünün aynasıdır; onda yansıyan, sadece görüntü değil, beynin yeniden şekillenen yollarıdır. Nöroplastisite burada çiçek açar: Her fırça darbesi, her nota, sinir ağlarını yeniden dokur, ayna nöronlarını titreştirir – sanki izleyici de yaratıcıdır, duygusal bir yankı odasında.
Ama ya fırça elden düşse? Ya atölye karanlığa gömülse, tuval boş kalsa? Sanat olmadan hayal gücü gelişir mi? Bu soru, bir fırtınanın ortasında sessiz bir liman aramak gibi – mümkün, ama dalgalar daha vahşi eser. Hayal gücü, evrimsel bir hayatta kalma aracıdır; şempanzelerin geleceği planlayan araçları, kargaların hırsızları öngören zekâsı gibi, sanatsız da filizlenir. Aphantasia yaşayanlar – zihinlerinde görüntü canlandıramayanlar – bile yaratıcıdır; onlar, soyut kavramlarla, dokularla, seslerle dokur hayallerini. Bir yazar, kelimelerin mimarisinde bir kale kurar; bir matematikçi, denklemlerin dansında evreni yeniden icat eder. Hayal gücü, temellerle beslenir: Perspektifin geometrisi, hafızanın haritası, olasılıkların fısıltısı. Sanat olmadan da gelişir, evet – bir tohum, çölde bile kök salar. Ama sanat, o toprağı verimli kılar; sulayan yağmurdur, güneşin sıcaklığıdır.
Araştırmalar gösterir ki, yaratıcılık geniş beyin ağlarından doğar – prefrontal korteksten frontopolar kortekse kadar – ve sanat, bu ağları genişletir, bağlantıları çoğaltır. Sanatsız bir dünyada, hayal gücü desenler görür – gerçekliğin ritmini yakalar, ama o ritmi renklendiremez, melodiye dönüştüremez. O, özgür kalır, ama yalnız – bir kuşun kanadı, rüzgârsız gökte çırpınır.
Ressam ayağa kalktı, atölyenin loşluğunda. Elini uzattı, ama fırçayı almadı. Bunun yerine, pencereden dışarı baktı – yıldızlar, kendi tuvalleriydi. Hayal gücü, sanatın gölgesinde değil, onunla iç içe; birinin yokluğunda diğeri solmaz, ama birlikte, evreni yeniden yazarlar. Bir dahaki sefere boş bir sayfaya baktığınızda, hatırlayın: Hayal, bir fısıltıdır; sanat, o fısıltıyı şarkıya dönüştüren eko. Ve beyin, bu senfoninin orkestrası – her nota, her darbe, bizi 'bilip anlayabileceğimiz her şeye taşır. Belki de sanat olmadan hayal gücü gelişir; ama sanatla, o bir mucizeye dönüşür – bir çocuğun ejderhası gibi, kaldırımda bile gökyüzüne uzanan.