Rusya ve Ukrayna özellikle gelişmiş ülkelerin birçoğunda enerji kaynağı ülkeler olarak önem taşıyor. Avrupa gazının yarısının Rusya sağlarken, Ukrayna'da boru hatlarında önemli konumda yer alıyor.
Türkiye de bu ülkelerden enerji ithalatı yapıyor.
Savaş halinde ise siyasi kaygılarla ekonomik kaygılar çelişiyor.
Enerjide kim ne durumda?
Columbia Üniversitesi Küresel Enerji Politikaları Merkezi Kıdemli Araştırmacısı Jonathan Elkind, Rusya’nın doğal gaz ve petrol ihracatı gelirleri açısından Avrupa pazarlarına 'çok büyük' bağımlılığı olduğunu belirterek, 'Bu durum Rusya’yı doğal gazı kesmekten prensipte caydırır. Ancak bu noktada kararları sağduyu ve mantık motive ediyorsa, diplomatik tartışmalara girmek yerine neden bu tür bir çatışmaya girildiğini anlamak çok zor.' dedi.
Barack Obama döneminde Beyaz Saray’ın enerji politikalarına yön veren uzmanlar arasında da bulunan Elkind, Ukrayna ve Rusya arasında yaşanan krizi ve enerji piyasasına yansımalarını değerlendirdi.
Elkind, Avrupalı liderler ve ABD Başkanı Joe Biden’in diplomasiyi tercih ettiklerini defalarca dile getirdiklerine dikkati çekerek Vladimir Putin’in tercihini zamanın göstereceğini söyledi.
Almanya’nın Kuzey Akım 2’nin ruhsatlandırma sürecini iptal ettiğini hatırlatan Elkind, projenin kesintiye uğradığını ancak iptal edilip edilmediğinin henüz net olmadığını belirtti.
Elkind, Kuzey Akım 2 inşaatının tamamlandığını, hem tedarikçi hem de alıcılar açısından karşılıklı çıkarın söz konusu olduğunu vurgulayarak, 'Tabii bunun böyle olması enerji güvenliği ya da tek kaynağa bağımlılık düzeyi hakkındaki bir dizi soruyu ortadan kaldırmaz. Bunlar çok hassas, çok girift ve çok katmanlı konular. Siyasi ve ticari çıkarlarınız ve ekonomik kaygılarınız bir arada olduğu için basit bir sorun değil.' diye konuştu.
Rusya’nın hem doğal gaz hem de petrol ihracatı gelirleri açısından uluslararası pazara ve hepsinden fazla Avrupa pazarlarına 'çok büyük' bağımlılığı olduğunu belirten Elkind, 'Bu durum Rusya’yı doğal gazı kesmekten prensipte caydırır. Ancak bu noktada kararları sağduyu ve mantık motive ediyorsa, diplomatik tartışmalara girmek yerine neden bu tür bir çatışmaya girildiğini anlamak çok zor.' değerlendirmesinde bulundu.
Elkind, Avrupa’nın Rus gazı olmadan da yapabileceğini ancak bunun pahalı bir çözüm olacağını kaydetti.
Avrupa ve dünyanın diğer bölgelerinde küresel salgın süreciyle birlikte fiyatların ciddi anlamda yükseldiğini anımsatan Elkind, şöyle devam etti:
'Bu fiyat artışları, ister büyük ölçüde doğal gaza dayanan birkaç gübre tesisi, ister hane halkı, ister şirket operatörü olsun, enerji kullanan herkes için acı verici. Hızla yükselen fiyatlar ekonomik etki yaratıyor ama Avrupa ayakta kalabilir mi? Evet, aslında Avrupa daha yüksek fiyatlarla ayakta kalabilir. Bu durumun paradoksu, Avrupa’nın tüm deneyiminin, Rusya'nın Ukrayna'daki eylemlerinin bir sonucu olarak enerji kaynaklarının kesilip kesilmeyeceğini kendisine sormak zorunda kalmasıdır. Bu, birçok Avrupalı liderin enerji kaynaklarında doğal gaza olan bağımlılığı önemli ölçüde azaltmaları gerektiğine dair düşüncelerini kuvvetlendiriyor. Bu bir gecede yapabileceğiniz bir şey değil. Ancak hızlandırılmış bir şekilde yapılabilir ve açık olalım maliyetli olur. Sonuç olarak, Rusya'ya zarar verecek ve ulusal gelirleri üzerinde kesinlikle çok olumsuz bir etkisi olacaktır.'
Türkiye’nin enerji politikalarına da değinen Elkind, Ankara’nın tek seçeneğinin Moskova olmadığını onun dışında seçeneklerinin de olduğunu vurguladı.
Elkind, Azerbaycan gazının 'yapbozun önemli bir parçası' olduğunun altını çizerek, 'Bu BOTAŞ’ın oldukça etkili bir şekilde orta vadeli ihtiyaçlar için attığı bir adım. Türkiye ekonomisinde ağır sanayinin büyük yeri var. Bunlar doğal gaz ve diğer enerji kaynakları için büyük bir talep kaynağı olabilirken, aynı zamanda, gerçekten önemli verimlilik iyileştirmeleri için çok büyük fırsat olabilir. Bu, kısa değil, orta vadeli bir çözümün parçası da olacaktır.' ifadelerini kullandı.
Avrupa'da doğal gaz fiyatları, Aralık 2021'de, Yamal-Avrupa boru hattında Rusya'dan doğal gaz akışının azalması ve Avrupa'da etkili olan yeni soğuk hava dalgası nedeniyle tüketimin artmasının ardından megavatsaat başına 180 euronun üzerine çıkmıştı.
AB ülkeleri, kullandıkları doğal gazın yüzde 90'ını ithal ediyor. Bu nedenle kıtada gaz fiyatlarının Ocak 2021'den bu yana 7 kat artması 'enerji krizine' neden olmuştu.
Toplam maliyeti yaklaşık 11 milyar dolar olacak Kuzey Akım 2 projesiyle yılda 55 milyar metreküp Rus gazının Baltık Denizi üzerinden Almanya'ya sevk edilmesi planlanıyordu.
Rusya'nın Ukrayna'da ayrılıkçı bölgeleri tanımasının ardından projenin ruhsat süreci askıya alındı.
Rusya'nın Avrupa'ya sevk ettiği petrol ve doğal gazda üzerinden geçen boru hatlarıyla kritik öneme sahip Ukrayna, başta buğday olmak üzere çelik tedarikinde de önemli bir rol oynuyor.
Rusya, Avrupa'nın ithal ettiği doğal gazın yaklaşık üçte birini temin ederken, söz konusu sevkiyatların da yaklaşık yüzde 25'i Ukrayna üzerinden gönderiliyor.
Yüzyıllardır önemli bir buğday üreticisi konumunda olan ve Avrupa'nın 'ekmek sepeti' olarak bilinen Ukrayna da dünyanın büyük 5'inci buğday ihracatçısı olarak ön plana çıkıyor. Ukrayna'nın ihraç ettiği buğdayın neredeyse tamamı Karadeniz'deki limanlardan sevk ediliyor.
Ukrayna, 2019'da 3,1 milyar dolar buğday ihraç ederken, Mısır, yüzde 22,2 pay ve 685 milyon dolar ithalatla Ukrayna'nın da buğday ihracatında aslan payına sahip konumda bulunuyordu.
Yılda yaklaşık 21 milyon ton çelik üreten Ukrayna, üretiminin yüzde 60'ını ise ağırlıklı olarak Avrupa olmak üzere ihraç ediyor. Ülkenin pik demir üretimi de 2021 itibarıyla 20 milyon ton düzeyinde gerçekleşmişti.
Ukrayna'da Sovyetler Birliği döneminde inşa edilen, Kardeşlik ve Birlik adlı boru hatlarında yaşanabilecek aksaklıklar, sevk edilen Rus gazının hacimlerinde önemli düşüşlere neden olabilir.
Bölgeden gelen haberlerin ardından Avrupa'da mart vadeli kontratlarda doğal gaz fiyatları yüzde 27 artış gösterdi.
Rus enerji şirketi Gazprom, bugün yaptığı açıklamada, sözleşmeler doğrultusunda Ukrayna üzerinden doğal gaz sevkiyatına devam edildiğini duyurdu.
Dünyanın en uzun petrol boru hattı olarak bilinen Dostluk da Ukrayna üzerinden Avrupa'ya giden önemli hatlardan birisi olarak ön plana çıkıyor. Günlük yaklaşık 100 bin varil petrol sevk edilen Dostluk boru hattı, ağırlıklı olarak Slovakya ve Çekya gibi Doğu Avrupa ülkelerine enerji sağlıyor.
Artan jeopolitik gerilim petrol fiyatlarını da etkilerken, Brent petrolün varil fiyatı yüzde 3'ün üzerinde değer kazanarak 2014'ten bu yana ilk kez 103 doları gördü.
Avrupalı çok sayıda şirketin de yatırımlarının bulunduğu Ukrayna'da demir ve çelik sektörünün de Rusya'nın saldırıları nedeniyle tehlikeye girebileceği belirtiliyor.