Mintraizm Roma döneminde Hristiyanlıktan önce ortaya çıkan bir din olarak kabul edilmekte. Anadolu’da farklı yerlerde ortaya çıkan tapınakları ile dikkat çeken bu inanış ve tapınakları hakkında gelin daha fazla bilgi edinelim.
Mintraizm Roma döneminde Hristiyanlıktan önce ortaya çıkan bir din olarak kabul edilmekte. Anadolu’da farklı yerlerde ortaya çıkan tapınakları ile dikkat çeken bu inanış ve tapınakları hakkında gelin daha fazla bilgi edinelim.
Mitraizm, Mitra tarikatı veya Mitras Gizemleri olarak bilinen bu öğreti Antik Pers dünyasının, Eleusis ve İsis Sırları olarak bilinen, ezoterik geleneklerde olduğu gibi sadece bu tarikata kabul edilenlere açıklanan sırlarıyla gelişmiş bir mistik kült olarak kabul edilmektedir.
Mitraizm öğretisiyle ilgili hiçbir yazılı belge bulunmamaktadır fakat arkeolojik olarak antik dünyaya dair birçok kalıntı var. Bu kalıtıların anlamlarını açıklayacak antik belgeler olmadığı için yorumlanması da zordur. Gizliliği önemseyen bir yapılanma olduğu için ardında yazılı kaynak bırakmamış olan Mitraizm hakkında en önemli bilgilere yer altında ya da mağaralarda bulunan tapınaklar aracılığıyla ulaşılmıştır. Mitra'nın en belirgin tasvirleri şöyle görülmektedir:
Mitra'nın kayadan doğması
Mitra tarafından boğazlanan bir boğa
Başka bâzı hayvanların boğalı tabloda bulunmaları
Mitra'nın hep başında Frigya tâcı olması
Mitra'nın başından Güneş ışınlarını andıran çizgiler çıkması
İki yardımcılarının biri aşağı, biri yukarı bakan birer meşale tutmaları
Mitra'nın Ay ve Güneş'i temsil eden tanrılarla beraber resimlenmesi
Roma döneminde pagan dinlerinden biri olarak kabul edilen Mitraizm’in Hindu kökenli Pers tanrısı Mitra’nın felsefinden ortaya çıktığı düşünülmektedir. Kelime anlamı olarak “anlaşma” ya da “aracılık” eden anlamına gelen taşıyan Mitra, aynı zamanda “güneşe tapınma”dan yola çıkarak Helios ve Sol gibi tanrılarla birlikte tasvir edilmektedir bu yüzden güneşle ve ışıkla ilişkisi olduğuna inanılır. Herkese açık olmayan ve gizlice tapınılan Mitra külte katılmak için belirli aşamalardan geçilmesi gerektiği düşülmektedir.
Mithraizmde kabul için bir seranomi yapılmaktaymış. Bu seranominin yılın belirli önemli günleri veya yılda bir defa yapıldığı tahmin ediliyor. Seranomiye katılmak isteyen için için oylaması yapılırmış. Seranomiye katılmasına izin verilirse 7 haftalık 12 tane birbirinden ağır ve ölümcül sınav yapılırmış. Bu zorluktan bu öğretiyi yayma amacı olmadığını ve zorlu bir sınavı bulunduğu için oldukça seçici davranıldığı görülmekte. Bu seranomi sonucu hayatta kalanlar kabul edilip geçiş derecesine göre tapınakta belli bir makama yerleştirilirmiş. Kabul edilen kişinin günahlarından arınması için kan olduğu tahmin edilen bir sıvı ile dolu havuza kişi sokulup çıkarılarak ardından yerde oyuk mezar şeklinde açılmış çukurlara yatarak ''yeniden doğuş adı verilen'' olay gerçekleştirilir ve bu sayede kişi geçmiş günahlarından arınmış olduğuna inanılırmış.
Roma İmparatorluğu’nun egemen olduğu önemli yerlerden biri olan Anadolu’da da bu gizemli inanca ait olduğu ortaya çıkan kalıntılar bulunuyor. Gelin, Anadolu’da bugüne kadar keşfedilmiş Mitraistik tapınaklarına bir göz atalım.
Antik Dönem’deki Doliche adıyla bilinen günümüzde Gaziantep’in 10 km kadar kuzeybatısında bulunan Dülük bir antik kenttir. Yerleşim yerinin eteklerinde bulunan bir mağarada iki tane Mitraeum (kült alanı) bulunmuştur. Antik kente dair en etkileyici buluntuları arasında yer alan bu kült alanları mağara geniş meydanlar biçiminde oyulmuştur. Bu kült alanlarından birinde oldukça yıpranmış Mitra’nın boğayı öldürdüğü tasvir bulunmaktadır. Figürün kafasına yapılan haç işareti rölyefin Hristiyanlar tarafından tahrip edildiğini göstermekte.
Antalya’da bulunan Perge Antik Kenti yakınlarında, içinde mermer bir adak steli bulunan bir Mitraeum ortaya çıkarılmıştır. Kemerli bir girişe sahip alan kayalık duvara oyularak inşa edilmiştir. Üzerinde kanonik boğa öldürme sahnesinin bulunduğu bir rölyefinin bulunduğu mermer adak stelinde ayrıca MS 2. yüzyıla tarihlenen bir yazıt da bulunmuştur. Yazıtta, “Marcus Lucius Crispus’un, Perge’nin danışma ve halk meclisi için, misafirperver bir şekilde çocuklarıyla birlikte Helios Mitras’a adak sunduğu” yazmaktadır.
Antalya’da Likya Bölgesi’nde bulunan Arykanda akropolünde yer alan dikdörtgen planlı, iki odadan oluşan yapının Mitraistik bir tapınak olduğu düşünülür. Tapınağın kapı girişindeki yazıtta bu odaların Roma İmparatoru Septimus Severus ve Severus ailesine adandığı anlaşılmıştır. Diğer Mitraeumların aksine yer altında bulunmamasıyla dikkat çeken bu tapınağın gizlenmeye gerek duyulmadan inşa edilmesinin Septimus Severus’un Mitraizm’i serbest bir şekilde inanılması sonuçlarından biri olduğu düşünülür.
Diyarbakır’da bulunan ve Roma Dönemi’ne ait bir askeri yerleşimin kalıntılarının bulunduğu Zerzevan Kalesi’nde de Mitraistik bir yer altı tapınağı bulunmaktadır. Yeraltındaki ana kaya oyularak inşa edilmiş olan tapınakta sütunlar, nişler, doğu duvarında yer alan bir ışın tacı motifi bulunuyor. Mağarada ayrıca nişlerden birine oyulmuş su çanağı ve ona duvardan geçen bir kanal ile bağlanmış bir havuz vardır. Mağaranın tavanında simetrik olarak tahminen hayvan kurban etme ritüellerinde kullanılan dört hayvan asma yeri tapınakta keşfedilen buluntulardan.