Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ani bir çıkışla Ukrayna'ya savaş açtığı günden bu yana dünyada özellikle Avrupa'da krize yol açan doğal gaz için Türkiye'yi işaret etti. Ancak durumun şöyle bir özelliği bulunuyordu. Ünlü aforizmada da dediği gibi birini işaret ederken tek parmak onu gösteriyorsa kalan 4 parmak kimi gösteriyordu? Gaz çıkışında 'ticaret merkezi' ne demekti? Hepsini enerji uzmanı Ali Arif Aktürk'e sorduk. Bizi adeta bir santral gibi aydınlattı.
Putin'in açıklamasının nedenini merak edenler çoğunlukta. Çünkü bayram değil seyran değil Putin bu.
Gerçi bayram seyran kısımları görece değişebilir. Bu örnekte olduğu gibi, Rusya'dan Avrupa'ya gaz akışı sağlayan Kuzey Akım boru hattında son dönemde yaşanan bazı tatsız olaylar, yani sızıntılar, sabotaj iddialarıyla karşılaştı. Bu gelişmeler de gazın güvenli bir yerden gidişini sağlamaya yöneltti. Türkiye'de depolanan gazın Avrupa'ya aktarılması kesinlikle herkes için daha güvenli bir seçenek olarak ortaya çıktı.
Habertürk'te Selim Karahan, bu gelişmelerle bazı veriler aktarıyor. 2022 Şubat ayında çıkan savaşla dengelerin değişmeye yüz tuttuğu ortamda yaptırımlar öncesi Avrupa doğal gazın yüzde 40'ını Rusya'dan, yüzde 24'ünü Norveç'ten ve yüzde 11'ini de Cezayir'den alıyordu. Yaptırımlar sonrası durum kademeli olarak değişirken, halen Rusya'dan vazgeçilemiyor.
Yeni boru hatları, depolar gibi. Malum bu işler çabuk ve kolay olmuyor.
Boru hatlarında Karadeniz'den geçen Rus gazı önce Türkiye, sonra Avrupa'ya TürkAkım boru hattıyla giderken, yıllık 31,5 milyar M3 taşıma kapasitesine sahip görülüyor. Toplamda Rusya'dan Avrupa'ya giden 158,5 milyar M3'ün 22,5 milyar M3'ü burada giderken, 136 milyar M3 açık bulunuyor.
Tamamı Türkiye'den giderse senaryosunda, 4,3 tane TürkAkım boru hattı, bu da yaklaşık 44 milyar dolarlık yatırım demek oluyor.
Ali Arif Aktürk, önemli enerji kurumlarında üst düzey yöneticilik yapmış bir isim olarak ekranlardan da tanıdığımız bir uzman. Kendisi önce bir flood paylaştı. Biz de Onedio olarak bu Twitter paylaşımı üzerinden sorularımızı sorduk. Sonra da biz aydınlandık size de aktaralım.
Aktürk, önce 'EPİAŞ'a dikkat çekiyor yani Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. yani Türkiye'nin 'enerji borsası'. EPİAŞ'ta ticarete konu doğal gaz UDN (Ulusal Dengeleme Noktası). Kısaca Türkiye havuzundaki gaz ve sanal. TANAP ve TurkAkım2 için yapılan hatalardan bahseden Aktürk, bu hatların 'pazara uğramadan geçip gittiğini' belirtiyor.
Açıklamalarda TurkAkım 2'den kapasite artışı olacağı çıkarımı yapılırken, yeni hatlarla konseptin devam edeceğinin planlandığını iletiyor. Yeni hat içinde 'imkansızlığı' anlatıyor ancak yapıldı senaryosuyla ilerleyen Aktürk, teslim noktasının tek nokta olacağını ancak bunun adının 'ticaret merkezi/hub' olmayacağını vurguluyor.
Sızıntılar öncesi 'Demokles'in kılıcı gibi olan gaz kartının' sabotajlar sonrası kalmadığını belirtiyor.
Tek çıkış yolu olarak bizi gören Putin, NATO ve Batı bloku için önemli olan Türkiye üzerinden 'gedik açmaya' çalışıyor' diyor. ABD'den buna tepki geleceğini öngören Aktürk, boru hattı üretimi için de derin deniz borularını Japon ve Almanya'nın inşaatı da İtalyanlar'ın yaptığını belirterek, yaptırımları hatırlatıyor.
Finansman da bu dönem imkansız görünürken, özkaynak için Rusya'nın sorunlu olduğu zaten ortada ve görünüyor. 'Gaz kartı' ve 'teknik detaylar'da Rusya'nın çok uzman olduğuna değinen Arif Aktürk, 'çok dikkatli olmakta fayda var' diye uyarıyor.
Ticaret merkezi demek, Aktürk'ün ilk paylaşımında bahsettiği durum aslen. Biz doğal gaz denince hemen boru hatları, depolar, aldım verdim ben seni yendim ticaret hesaplarına geçtik ama asıl önemli olan 'borsa'.
Cenevre'de akaryakıt fiyatları gibi, Londra'da metaller LME gibi, Hollanda'da da gaz için TTF gibi. Burada ana sıkıntının 'tek satıcı' temalı bir hazırlık olduğunu belirten enerji uzmanı Ali Arif Aktürk, fiyatların serbest oluşumu için iletim kısmında BOTAŞ gibi kurumları bağımsız olması gerektiğini hatırlatıyor.
Gaz tedarikçilerinin, teknik, ticari ya da hukuki kısıtlama olmaksızın, pazara malını getirip, müşterinin de yine kısıtlamasız tekrar satmak ya da kullanmak için alım yapmasına yarayan bu merkezler, alıcıyla satıcının bir araya gelerek, fiyatın ekonomi 101 şeklinde, 'arz-talebe' göre belirlenip, gazların rekabete, serbest piyasa kurallarına göre belirlendiği bir pazar.
Avrupa’da başta Hollanda TTF olmak üzere 8 kadar merkez bulunurken, derinliği olan bu tür bir merkez için üç şartı olduğunu belirtiyor:
Ticari engel olmayacak (fiyat oluşumunda dışarıdan müdahale olmaması),
Hukuki engeliniz olmayacak.
Teknik kapasite yeterli olacak.
İlk maddede Türkiye, sübvansiyonlarla da olsa fiyatları belirliyor.
Hukuki düzende merkeze alıcı da satıcı da rahat girip çıkabilmeli ancak doğal gaz piyasası kanunu buna henüz izin vermiyor.
Teknik kapasitede de Rus gazı ilaveten şu dönem artırılamıyor. Mevcut hatlar gaz merkezi olmaya yetmiyor. Yeni hatları da yukarıda anlatmıştık.
Putin'in bu bağlamda Türkiye üzerinden elini güçlendirmeye yeniden kendine pazar açmaya çalıştığına değinen Aktürk, bu merkezin maliyetlerinin ve tepkilerinin iyi hesaplanması gereken bir hamle olduğunun altını çiziyor.
Yorum sırası sizde! Putin'in hamleleri bizi 'merkez' yapar mı?
sizi almanyaya goturecem diye istanbula getiren filmdeki gibi olmasin? sonra kandirildik demeyin yine, bak savasin icine cekmesinler seni? secim yaklasiyor tabi, bakti muhalefet rusyaya karsi, uzun adam ne derse yapiyor, hee dedi biraz gaz vereyim oylari artsin.. bizim semen icin onundeki 20 sene onemli degil, cingene hesabi, bugun costum mu, costum, devam kanka.. basar oylari, yarin ac kalir ama akillanmaz..
putin bu çıkarı olmadığı hiçbir işe girmez.