Günlük hayatta sık sık yaşanan dalıp gitme hali, uzun süredir psikolojinin merkezinde yer alıyor. İnsanlar yürürken, konuşurken ya da ekran karşısında zihinlerinin başka yerlere kaydığını fark ediyor. Uzmanlara göre bu durum basit bir dikkat dağınıklığı değil.
Araştırmalar, insan zihninin neredeyse uyanık olunan zamanın yarısında düşünceler arasında dolaştığını gösteriyor.
Psikoloji literatüründe dalıp gitme hali, aşırı düşünme ve zihinsel dolaşma kavramlarıyla birlikte ele alınıyor. Uzmanlara göre overthinking olarak tanımlanan süreç, tekrar eden, üretken olmayan düşünce döngülerinden oluşuyor. Endişe, geçmişe takılma ve karar verememe haliyle karakterize ediliyor. Evrimsel açıdan bakıldığında ise zihinsel dolaşma aslında hayatta kalmaya hizmet eden uyumlu bir özellik olarak ortaya çıktı.
İnsan ataları, geçmiş deneyimleri tekrar tekrar zihinde canlandırarak tehlikeleri önceden sezebildi. Olası riskleri hesaplayıp alternatif davranışlar geliştirdi. Sosyal yapıların karmaşıklaşmasıyla birlikte zihin, ilişkileri analiz ederek grup içindeki konumu korumaya çalıştı. Psikolojiye göre bu süreç, soyut düşünme, uzun vadeli planlama ve sosyal bağları güçlendirme yetisini besledi.
Nörobilim alanında dalıp gitme hali, Default Mode Network yani Varsayılan Mod Ağı ile açıklanıyor. Bu ağ, kişi kendisiyle ilgili düşüncelere daldığında, otomatik pilotta hareket ederken ya da hayal kurarken aktif hale geliyor. Zihin geçmiş pişmanlıklar ile gelecek kaygıları arasında gidip geliyor.
Uzmanlar, Varsayılan Mod Ağı’nın tamamen olumsuz olmadığını özellikle vurguluyor. Yaratıcılık, içgörü, anlam üretme ve özgün fikirler çoğu zaman zihnin dolaştığı anlarda ortaya çıkıyor. Ancak kronik aşırı düşünme, kaygı bozukluğu, depresyon, suçluluk duygusu ve sürekli endişe ile güçlü şekilde bağlantılı.
Psikolojik teorilere göre modern yaşam, zihnin doğal işleyişini zorlayan yoğun uyarana maruz kalma hali yaratıyor. Sürekli ekran, bildirim, video ve ses akışı, zihnin duygusal deneyimleri sindireceği alanı daraltıyor. Uzmanlar, insanların artık yürürken podcast dinlediğini, yazarken video açtığını, sohbet ederken mesaj yanıtladığını belirtiyor. Böylece zihnin içsel işleme alanı parçalanıyor.
Jungçu psikolojiye göre ise dalıp gitme ve zihinsel takıntılar, yaşamda anlam eksikliği yaşandığında daha da güçleniyor. Jung, bastırılan yönlerin zamanla obsesyon şeklinde ortaya çıktığını vurguluyor. Macera ihtiyacı görmezden gelinen kişilerde içsel huzursuzluk artıyor. Psikologlara göre aşırı düşünme hali, yaşam amacından kaçmanın dolaylı yolu haline geliyor.
Uzmanlara göre düşünceler zihinsel temsillerden ibaret. Gerçek deneyimin kendisini yansıtmıyor. Ancak kişi düşüncelerle özdeşleştiğinde, hayali olan gerçek olandan daha baskın hale geliyor.