Bilim insanları Dünya’nın sahip olduğu Ay ve diğer gezegenlerinin uydularının da gezegen olarak kabul edilmesi gerektiğini öne sürdü. Yapılan açıklamada bir zamanlar gezegen kabul edilen ama sonradan dışlanan Plüton’un da tekrar gezegen kabul edilmesi istendi. Açıklamanın detaylarını merak ediyorsanız içeriğimize buyurun. 👇
Ağustos 2006’da üzerinde anlaşmaya varılan yeni tanıma göre, bir astronomik cisim bir yıldızın etrafında dönüyorsa, küresel bir şekle sahip olacak kadar büyük bir kütlesi varsa ve yörüngesinin civarını temizlemişse resmî olarak gezegen sayılır.
Bunlar hepimizin bildiği üzere Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün. Bu tanımın kabulünden sonra Plüton’un gezegenlik statüsü cüce gezegenliğe düşürüldü. Bilim dünyasından birçok isim, Plüton’un özelliklerini kapsayacak şekilde değiştirilmesini talep etti.
Bu makaleye göre IAU kriterleri bilime değil, folklor ve astrolojiye dayanıyor. Central Florida Üniversitesi’nden gezegenbilimci Philip Metzger önderliğindeki araştırmacılar, özellikle üçüncü kriterin iptal edilmesini ve gezegen tanımının basitleştirilmesini talep ediyor. Yani cismin jeolojik olarak aktif olmasını veya eskiden aktif olmuş olmasının da bu tanıma dâhil edilmesini istiyorlar.
Güneş Sistemi’ndeki pek çok cismin gezegen kabul edilmesi, tanımın genişletilmesine karşı bir argüman olarak kullanılmıştı. Öte yandan araştırmacılar, bu cisimlerin bir arada gruplandırılabilecek kadar benzer olmasının, bir arada gruplandırılmaları için geçerli bir neden olduğunu öne sürüyor. Metzger bu durumla ilgili olarak, “Memelileri düşünün. İster karada ister suda yaşasınlar bu hayvanlar yine memelidir. Mesele konumları değil, onları onlar yapan özellikleri.” diyor.
Galileo’nun 1630’larda belirlediği tanımın zamanla yavaş yavaş aşındığını fark ettiler. Galileo’ya göre gezegenler, tıpkı Dünya gizi zamanla değişen unsurlardan oluşan cisimlerdir. Yani araştırmacıların yorumladığı üzere jeolojik olarak aktifler.
Plüton 1930’da keşfedildiğinde gezegen olarak sınıflandırılmıştı. Araştırmacılar 1910’la 50’ler arasında gezegen bilimine olan ilginin geçmişe kıyasla azaldığını fark etti. Metzger bu durumla ilgili olarak, “Gökbilimcilerin gezegenlere özen göstermediği ve hatta ihmal ettiğini bibliyometri aracılığıyla kanıtladık. Bu ihmal döneminde Galileo’dan beri süregelen pragmatik sınıflandırma aktarımı kesintiye uğradı.” diyor.
Önceki iki yüzyılda, az sayıda gezegenin konumlarına dayalı olarak meteorolojik ve diğer tahminlerde bulunulan kitaplar olan almanaklar popülerleşmişti. Kısacası astroloji yayılmış ve etkinliğini artırmıştı.
Uydu ve gök taşı gibi cisimlerin gezegen olması imkânsızdı. Araştırma bu algının literatüre girdiğini iddia ediyor. Metzger bu durumla ilgili olarak, “Bu küçük bir değişiklik gibi görünse de Galileo’dan beri süregelen gezegen düşüncesini baltaladı. Gezegenler artık karmaşık oluşları, aktif jeolojileri ve yaşam ve medeniyet potansiyelleriyle tanımlanmıyorlardı. Bunun yerine Güneş etrafında yol almaları gibi basit bir gerçekle tanımlanıyorlardı.” diyor.
Sonrasında bilimsel düşüncede bölünme yaşandı. 2006’daki tanımlama bu bölünmeye bir son vermeyi amaçlasa da tartışmalar kesilmedi. Güneş Sistemi’ndeki farklı kayaçlarla ilgili sahip olduğumuz anlayışın Galileo’ya kıyasla daha karmaşık olduğunu söyleyebiliriz. Ancak araştırmacılara göre, “yörüngesinin civarını temizlemiş olma” kriterinin bu argümana yön vermemesi gerekiyor.
Metzger bu durumla ilgili olarak, “Galileo gezegenlerin Güneş’in etrafında döndüğü fikrini ortaya atıp Dünya’yı gezegen kavramına dâhil ettiğinde hayatının kalanının ev hapsinde geçirmek zorunda kalmıştı. Bilim insanları onun görüşünü benimsediğinde bir bakıma Galileo’yu özgür bıraktılar. Ancak 1900’leri başında bu bilime halkın uydurduğu safsataları katarak yine hapse attık.” diyor.
Makalede de belirtildiği üzere tanımlamalar büyük öneme sahip. Bir şeyleri nasıl gözlemlediğimizi, kuramlaştırdığımızı ve düşündüğümüzü şekillendiriyorlar. Bu makalenin bazı şeyleri değiştirmeye çalışacağı ve gezegenler konusundaki tartışmaları bir süre daha devam ettireceği aşikâr. Neler olacağını hep birlikte göreceğiz...