Adı üstünde nadir bulunuyor, her ülkede bulunmuyor, yüksek teknoloji cihazlarının neredeyse hepsinde kullanılıyor, talebi her yıl artıyor ve az olması sebebiyle de yüksek fiyatlardan talep görüyor.
Avrupa Komisyonu bir raporunda nadir metallerin 2030 yılına kadar talebinin 5 kat artacağını açıklamıştı.
Cebimizde servet taşıyoruz… Temmuz 2022 itibarıyla 5,3 milyar insan akıllı telefon, 5 milyar insan ise internet kullanıyor. Nadir olmayan ama kıymetli olan metaller bakımından şöyle de düşünebilirsiniz. Bu kadar cep telefonu üretiminde 170 ton altın, 1.700 ton gümüş ve 80 bin ton bakır kullanılıyor. Bunlardan daha fazla da nadir metal ile üretilmiş olduklarını unutmayın.
Ve her yıl 1 milyardan fazla akıllı cep telefonu satılıyor. Yani her yıl, şimdiye kadar harcananlara ek olarak beşte bir değerinde altın, gümüş, bakır, lityum ve nadir metal ihtiyacı doğuyor. Bunun yanı sıra yüksek teknoloji aletleri, elektrikli otomobiller, tabletler ve diğer akıllı cihazlarını düşünün… Evet, nadir metaller her ülke için stratejik önemi artmaya devam ediyor.
Afrika’da Ruanda ve Kongo’da yaşanan karışıklıkların sebebinin nadir metal olduğu söylendi. Antarktika’nın sahipliği mücadelesinde, Arktika’da Çin’in haritalama çalışmalarında da nadir metal amaçları olduğu konuşuluyor. Hatta uzaydaki yeni gezegen keşifleri yarışında da nadir metal rekabeti olduğu biliniyor.
Eskiden petrol için söylenen “stratejik hammadde” ifadesi artık nadir metaller için kullanılabilir.
Dünyada nadir elementler arasında lantan, yttrium, terbiyum, dysprosium, neodymium, praseodymium, samarium, europium, gadolinium, terbiyum, holmium, erbium, thulium, ytterbium, lutetium, prometium, scandium ve yttrium gibi elementler bulunuyor. Neredeyse bunların hepsi, akılı cep telefonlarında da kullanılıyor.
Cep telefonu pillerinde ve elektrikli otomobillerin bataryalarında çok kullanılan lityumun önemli ama nadir metal olmadığını hatırlatayım. Çin, Bolivya, Chile ve Arjantin gibi ülkelerde lityum madeni bolca bulunuyor.
Nadir metaller ile kıymetli taşları da ayırmakta fayda var. Elmas, zümrüt, safir, yakut, topaz gibi taşlar değerli taşlar arasında ilk akla gelenler… Türkiye’de bir iki tanesi hariç nadir metal üretilmiyor. Türkiye'de Bigadiç ve Çine bölgesinde lityum, neodymium, dysprosium, terbiyum, yttrium, europium, samarium, holmium, erbium, thulium, ytterbium, lutetium, prometium, scandium ve yttrium gibi nadir elementlerin üretimi yapılıyor. Dünya ölçeğindeki üretime göre çok küçük oranlarda ve Türkiye’nin ihtiyacına yetecek miktarda olmadığı biliniyor.
Ancak kıymetli taşlar bulunabilir. Yıllar önce bir belgeselde görmüştüm. Yabancı kıymetli taş avcıları, Muğla yakınlarında açılan bir alüminyum boksit madeninde Zultanite taşı bulmuştu. Elmastan binlerce kat daha kıymetli olan Zultanite, sadece bu bölgede çıkarılıyor. Sultan kelimesinden üretilen Zultanite, madencilikte “diaspor” olarak da biliniyor.
Şahane, bilgilendirici ve farklı bir bakış, elinize sağlık. İşte bu noktada da elimize geçen bu nadir elementleri içeren cihazlara sahip çıkıp toplama, ayrıştırmayı da barındıran geri dönüşüm işini ön plana çıkarmalıyız. Eğer bu değerli metallerden yeterince elimizde yoksa, elimize gecen son ürünün geri dönüşümü ile ihtiyacın bir kısmı karşılanabilir. Bu da önemli ve bilinçlenilmesi gereken bağlantılı bir konu. Ufuk açıcı.