Petrol deyince çoğumuzun aklına benzin istasyonundaki tabela gelir: 40 lira mı olmuş, 45 mi gidiyor? Ama işin aslı sadece arabanın deposunu doldurmakla sınırlı değil. Petrol fiyatlarındaki bir dalgalanma, aslında tüm dünyanın ekonomisini yerinden oynatabiliyor. Nasıl mı? İşte detaylar...
Şimdi şöyle düşün: Sadece kendi arabanı değil, kamyonu, uçağı, fabrikayı, tarladaki traktörü bile petrol çalıştırıyor. Plastik poşetten tut, gübreye kadar her yerde onun izi var. Hatta yediğimiz ekmek bile tarladan bize gelene kadar defalarca yakıt tüketiyor. Hal böyle olunca da, petrol fiyatı bir anda fırlayınca bu durum tüm üretim zincirine yansıyor.
Üretim pahalanıyor, taşıma pahalanıyor, haliyle ürünün kendisi de zamlanıyor. Yani benzinlikte gördüğün zam aslında hayatın her alanında sana “merhaba” diyor.
Hepimiz biliyoruz ki, akaryakıta zam geldiğinde hemen market fiyatları da kıpırdanmaya başlar. Lojistik firması daha fazla mazot parası öder, çiftçi tarlasına daha pahalıya mazot koyar, üretici elektrik, ambalaj ve ham madde için daha fazla harcama yapar… Sonuçta bu maliyetler dönüp dolaşıp senin alışveriş sepetine yansır.
Petrolü kendi ülkesinden çıkaranlar - mesela Suudi Arabistan, Rusya gibi - fiyat artınca oldukça mutlu oluyorlar. Çünkü satacakları ürün bir anda değerleniyor. Ancak bizim gibi petrolü dışarıdan alan ülkeler için işler tersine işliyor.
Çünkü petrol, sadece enerji değil; aynı zamanda bir ekonomik gösterge. Wall Street’teki finansçılar sabah kahvelerini içerken ilk baktıkları şeylerden biri petrol fiyatları. Çünkü bu fiyatlar büyüme, enflasyon, faiz beklentisi gibi pek çok sinyali beraberinde getiriyor.
Yani “sadece bir sıvı” deyip geçemeyiz. Tarihte birçok savaşın altında enerji kaynakları var. Günümüzde de Orta Doğu’daki her kriz bir şekilde petrolle bağlantılı.
Amerika, Rusya, Suudi Arabistan gibi ülkeler petrol rezervlerini bir koz gibi kullanıyor. OPEC 'üretimi kısıyoruz' dediği anda fiyat fırlar. Strateji oyunları dönüyor yani. Biz dışarıdan izliyoruz ama etkisini içeride fazlasıyla hissediyoruz.
Elektrikli araçlar, güneş panelleri, rüzgar enerjisi derken insanlar artık petrole muhtaç olmayalım derdinde. Ve evet, bu güzel bir gelişme. Ama geçiş süreci uzun ve zahmetli. Şu an için dünya hâlâ petrolle dönüyor. Yani gelecekte belki fiyatlar bu kadar sarsıcı olmayacak ama bugün hâlâ o eski düzende yaşıyoruz. Ve bu yüzden petrol fiyatı arttığında tüm sistem etkileniyor.
Ekonomiyi bir domino taşı gibi düşün; petrol ilk taşı deviriyor ve gerisi çorap söküğü gibi geliyor. Bu yüzden küçük gibi görünen bir artış bile küresel sistemde büyük sarsıntılar yaratabiliyor.